اعسار مهریه در شورای حل اختلاف

اعسار مهریه در شورای حل اختلاف فرآیندی حقوقی برای زوجینی است که از پرداخت یکجای مهریه ناتوان هستند و مبلغ مهریه نیز در حد نصاب صلاحیت این شورا (تا سقف ۲۰ میلیون تومان) قرار دارد. در این فرآیند، فرد محکوم به پرداخت مهریه می تواند با اثبات عدم توانایی مالی خود، درخواست تقسیط مهریه را به شورا ارائه کند تا از فشار پرداخت یکباره رها شود.

در نظام حقوقی ایران، مهریه به عنوان یک حق مالی برای زوجه، اهمیت فراوانی دارد. این حق، با عقد نکاح بر ذمه زوج مستقر می شود و در هر زمان که زوجه مطالبه کند، قابل پرداخت است. با این حال، گاهی زوجین با شرایطی مواجه می شوند که امکان پرداخت یکجای مهریه، به خصوص در مبالغ بالا، برای زوج میسر نیست. اینجاست که مفهوم «اعسار» به میان می آید. اعسار به معنی ناتوانی مالی از پرداخت بدهی است و به زوج کمک می کند تا بتواند مهریه را به صورت اقساطی پرداخت کند.

شورای حل اختلاف، به عنوان یک مرجع قضایی، در رسیدگی به برخی دعاوی خانوادگی، از جمله دعاوی مهریه، نقش مهمی ایفا می کند. این شورا با هدف تسهیل دسترسی مردم به عدالت و کاهش بار پرونده های دادگستری تشکیل شده است. با این حال، صلاحیت شورای حل اختلاف در اعسار مهریه محدودیت هایی دارد که شناخت دقیق آن ها برای هر دو طرف دعوا – چه زوج که قصد درخواست اعسار را دارد و چه زوجه که مهریه خود را مطالبه می کند – ضروری است. فهمیدن دقیق این شرایط و مراحل، از اتلاف وقت، هزینه و انرژی جلوگیری کرده و راه را برای اتخاذ تصمیمات حقوقی صحیح هموار می سازد.

آشنایی با مفهوم اعسار و تقسیط مهریه

در مسیر پرپیچ و خم دعاوی خانوادگی، به ویژه مسائل مربوط به مهریه، واژه «اعسار» بارها شنیده می شود. اعسار در اصطلاح حقوقی به ناتوانی یک فرد (مدیون) از پرداخت دیون خود به دلیل نداشتن مال کافی یا عدم دسترسی به آن گفته می شود. ماده ۶ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی به روشنی بیان می کند که: «معسر کسی است که به دلیل نداشتن مالی به جز مستثنیات دین، قادر به تأدیه دیون خود نباشد.» این تعریف، اساس و بنیان هرگونه دعوای اعسار را تشکیل می دهد. زمانی که یک مرد به پرداخت مهریه محکوم می شود، اگر توانایی پرداخت یکباره آن را نداشته باشد، می تواند درخواست اعسار دهد تا دادگاه یا شورای حل اختلاف، با بررسی وضعیت مالی او، مهریه را برایش تقسیط کند.

تفاوت اعسار با ورشکستگی نیز از جمله نکات کلیدی در این مبحث است. در حالی که اعسار مربوط به افراد عادی و غیرتاجر است، ورشکستگی به تجار (شخص حقیقی یا حقوقی) اختصاص دارد. تاجری که از عهده پرداخت دیون خود برنمی آید، نمی تواند ادعای اعسار کند و باید برای اعلام ورشکستگی اقدام نماید. این تمایز، اهمیت زیادی در تعیین مرجع صالح برای رسیدگی و نوع فرآیند حقوقی دارد.

هدف اصلی از طرح دعوای اعسار مهریه، «تقسیط مهریه» است. تقسیط به معنای پرداخت بدهی (مهریه) در قالب اقساط مشخص و در فواصل زمانی معین است. این امر به زوج این امکان را می دهد که بدهی خود را بر اساس توان مالی و درآمد ماهانه اش، به صورت تدریجی پرداخت کند و از پیامدهای عدم پرداخت مهریه، مانند بازداشت یا توقیف اموال، مصون بماند. تصمیم گیری در خصوص میزان پیش پرداخت و تعداد اقساط بر عهده مرجع رسیدگی کننده است که با در نظر گرفتن وضعیت مالی زوج و همچنین نیازهای زوجه اتخاذ می شود.

صلاحیت شورای حل اختلاف در دعاوی مهریه

شورای حل اختلاف در نظام قضایی ایران وظایف و صلاحیت های مشخصی دارد که برای برخی از دعاوی خانوادگی نیز می تواند مرجع رسیدگی باشد. شناخت این صلاحیت ها برای افرادی که قصد طرح دعوای مهریه یا اعسار آن را دارند، از اهمیت حیاتی برخوردار است تا پرونده در مرجع صحیح مطرح شود و از اتلاف وقت و انرژی جلوگیری گردد.

حد نصاب مالی در شورای حل اختلاف

یکی از مهمترین محدودیت های صلاحیت شورای حل اختلاف در دعاوی مالی، از جمله مهریه، حد نصاب مالی است. بر اساس قانون شوراهای حل اختلاف، این شورا تنها می تواند به دعاوی مهریه رسیدگی کند که ارزش آن تا مبلغ ۲۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال (معادل ۲۰ میلیون تومان) باشد. این بدان معناست که اگر مهریه مطالبه شده بیش از این مبلغ باشد، شورای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی به آن را نخواهد داشت و دعوا باید در دادگاه خانواده مطرح شود. این حد نصاب شامل دعوای اعسار از پرداخت مهریه نیز می شود؛ یعنی اگر اصل دعوای مهریه در صلاحیت شورا باشد، رسیدگی به اعسار از پرداخت آن نیز در همین مرجع صورت می گیرد.

شرط اصلی رسیدگی به مهریه در شورا

برای اینکه شورای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی به دعوای مهریه را داشته باشد، یک شرط اساسی وجود دارد. دعوای مهریه باید به صورت مستقل در شورا مطرح شده باشد. همچنین، مهریه نباید مشمول ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱/۱۲/۱ باشد. ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده به مواردی اشاره دارد که دادگاه خانواده در ضمن رأی طلاق یا فسخ نکاح، در خصوص مهریه و نحوه پرداخت آن تعیین تکلیف می کند. بنابراین، اگر مهریه جزئی از یک حکم جامع دادگاه خانواده باشد، شورای حل اختلاف دیگر صلاحیت رسیدگی به آن را نخواهد داشت، حتی اگر مبلغ آن کمتر از ۲۰ میلیون تومان باشد.

موارد عدم صلاحیت شورا

با توجه به توضیحات فوق، می توان مواردی را ذکر کرد که شورای حل اختلاف به هیچ عنوان صلاحیت رسیدگی به دعوای مهریه و در نتیجه اعسار از پرداخت آن را ندارد:

• اگر مبلغ مهریه مورد مطالبه یا مبلغ باقیمانده آن، بیش از حد نصاب مالی (۲۰ میلیون تومان) باشد.
• اگر دادگاه خانواده قبلاً در ضمن آرای خود در مورد دعاوی و اختلافات خانوادگی، به مهریه رسیدگی و در خصوص آن تعیین تکلیف کرده باشد و مهریه به موجب ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده به عنوان بخشی از رأی دادگاه خانواده باشد.
• در مواردی که دعوای مهریه به دلیل پیچیدگی های حقوقی یا ابعاد خاص پرونده، نیازمند رسیدگی تخصصی تر در دادگاه خانواده باشد.

درک این محدودیت ها به زوجین کمک می کند تا از ابتدا به مرجع قضایی صحیح مراجعه کنند و از تضییع زمان و تحمیل هزینه های اضافی جلوگیری نمایند.

شرایط طرح دعوای اعسار مهریه در شورای حل اختلاف

برای اینکه فردی بتواند درخواست اعسار از پرداخت مهریه را در شورای حل اختلاف مطرح کند، باید مجموعه ای از شرایط قانونی رعایت شود. این شرایط، در واقع سنگ بنای دعوای اعسار را تشکیل می دهند و بدون وجود آن ها، رسیدگی به این درخواست امکان پذیر نخواهد بود.

محکومیت قطعی به پرداخت مهریه

یکی از ابتدایی ترین و مهم ترین شرایط برای طرح دعوای اعسار، وجود یک حکم قطعی مبنی بر محکومیت زوج به پرداخت مهریه است. این حکم می تواند توسط همان شورای حل اختلافی که اکنون قرار است به درخواست اعسار رسیدگی کند، یا توسط دادگاه صالح (در مواردی که اصل مهریه کمتر از حد نصاب شورا بوده و در دادگاه مطرح شده باشد) صادر شده باشد. تا زمانی که بدهی مهریه قطعی نشده باشد، یعنی هنوز مراحل تجدیدنظر یا فرجام خواهی آن به پایان نرسیده و حکم قابلیت اجرا پیدا نکرده باشد، امکان طرح دعوای اعسار وجود ندارد. به عبارت دیگر، فرد باید ابتدا به صورت قانونی و نهایی محکوم به پرداخت مهریه شده باشد.

ناتوانی از پرداخت مهریه

اصل و اساس دعوای اعسار، اثبات ناتوانی مالی زوج برای پرداخت یکجای مهریه است. این ناتوانی باید به گونه ای باشد که زوج به جز مستثنیات دین، هیچ مال یا دارایی دیگری برای پرداخت فوری مهریه نداشته باشد. مستثنیات دین به اموالی گفته می شود که حتی در صورت ناتوانی مالی فرد، قابل توقیف یا فروش برای پرداخت بدهی نیستند؛ مانند مسکن مورد نیاز، اثاثیه ضروری زندگی، ابزار کار و مواردی از این دست که در بخش های بعدی به تفصیل به آن ها پرداخته خواهد شد. اثبات این ناتوانی مالی، مستلزم ارائه مدارک و شواهد کافی است که مسئولیت آن بر عهده زوج متقاضی اعسار است.

مهلت قانونی برای تقدیم دادخواست اعسار

قانونگذار برای طرح دعوای اعسار، مهلت مشخصی را تعیین کرده است. زوج باید ظرف مدت یک ماه پس از ابلاغ اجراییه مهریه، دادخواست اعسار خود را تقدیم مرجع قضایی کند. اجراییه سندی است که به زوج ابلاغ می شود و او را مکلف به پرداخت مهریه در مهلت قانونی می کند. اگر زوج در این مهلت یک ماهه، دادخواست اعسار خود را ثبت نکند، زوجه می تواند درخواست صدور حکم جلب او را از مرجع قضایی صادرکننده اجراییه نماید. این مهلت، یک زمان حیاتی برای زوج است تا وضعیت مالی خود را روشن کند و از پیامدهای قانونی عدم پرداخت مهریه جلوگیری نماید.

بسیاری از افراد تصور می کنند که پس از محکومیت به مهریه، می توانند بلافاصله درخواست اعسار دهند، اما مهم است که بدانید تنها پس از قطعی شدن حکم و ابلاغ اجراییه است که فرصت یک ماهه برای ثبت دادخواست اعسار فراهم می شود.

مراحل گام به گام درخواست اعسار مهریه در شورای حل اختلاف

پیمودن مسیر درخواست اعسار از پرداخت مهریه در شورای حل اختلاف، نیازمند رعایت دقیق مراحل قانونی است. این فرآیند، از تنظیم دادخواست تا صدور رأی و تعیین اقساط، دارای جزئیات خاصی است که آگاهی از آن ها برای هر دو طرف دعوا حیاتی است.

الف) تنظیم و ثبت دادخواست اعسار

اولین گام، تنظیم یک دادخواست اعسار کامل و دقیق است. در این دادخواست، زوج باید به صورت صریح و روشن، خواسته خود یعنی «اعسار از پرداخت مهریه و تقاضای تقسیط آن» را مطرح کند. نکته مهم در اینجا، درج صحیح مرجع رسیدگی کننده است؛ باید مشخص شود که دادخواست برای «شورای حل اختلاف» تنظیم شده است. این دادخواست باید شامل مشخصات کامل خواهان (زوج) و خوانده (زوجه)، شرح ماوقع و دلایل و منضمات باشد. پس از تنظیم، دادخواست باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت شود. این دفاتر مسئولیت ثبت الکترونیکی دعاوی و ارسال آن ها به مرجع قضایی صالح را بر عهده دارند.

ب) ارائه لیست کامل اموال و دارایی ها

یکی از مهمترین الزامات قانونی در دعوای اعسار، ارائه لیستی کامل و صادقانه از تمام اموال و دارایی های زوج است. ماده ۸ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی به صراحت بیان می کند که مدعی اعسار باید: «لیست کلیه اموال خود اعم از منقول و غیرمنقول، وجوه نقدی که نزد بانک ها یا مؤسسات مالی و اعتباری دارد، به همراه مشخصات دقیق حساب ها، اموال منقول (مانند اتومبیل) و غیرمنقول (مانند ملک)، لیست کلیه نقل و انتقالات مالی که از یک سال قبل از طرح دعوای اعسار داشته و همچنین کلیه مطالبات خود از اشخاص ثالث» را به دادگاه یا شورا ارائه کند. صداقت در ارائه این اطلاعات بسیار حائز اهمیت است؛ کتمان هرگونه مال یا دارایی می تواند عواقب حقوقی جدی، از جمله رد درخواست اعسار و حتی مجازات کیفری در پی داشته باشد.

ج) معرفی شهود اعسار

برای اثبات ادعای اعسار، زوج موظف است حداقل دو نفر شاهد را معرفی کند. این شهود باید دارای شرایط خاصی باشند: اولاً، باید عاقل و بالغ باشند؛ ثانیاً، باید نسبت به وضعیت مالی و معیشتی زوج اطلاع کافی و کامل داشته باشند. آن ها باید در استشهادیه کتبی، علاوه بر هویت و مشخصات خود، به میزان درآمد، شغل و نحوه امرار معاش زوج تصریح کرده و تأیید کنند که او توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارد. در بسیاری از موارد، شورای حل اختلاف ممکن است برای بررسی صحت ادعای اعسار، شهود را به جلسه رسیدگی دعوت کند تا به صورت حضوری شهادت دهند و مورد پرسش قرار گیرند.

د) رسیدگی شورا و تحقیقات محلی (در صورت لزوم)

پس از ثبت دادخواست و تکمیل مدارک، شورای حل اختلاف یک جلسه رسیدگی تشکیل می دهد. در این جلسه، اعضای شورا (یا قاضی شورا) مدارک ارائه شده توسط زوج و اظهارات طرفین را بررسی می کنند. زوجه نیز در این مرحله فرصت خواهد داشت تا دفاعیات خود را مطرح کرده و در صورت اطلاع از دارایی های مخفی شده زوج، آن را به اطلاع شورا برساند. در برخی موارد، شورا ممکن است برای احراز دقیق وضعیت مالی زوج، انجام تحقیقات محلی یا استعلام از مراجع مختلف (مانند اداره ثبت اسناد و املاک، بانک ها یا راهور) را لازم بداند. این تحقیقات به شورا کمک می کند تا با دیدی جامع تر، تصمیم نهایی را اتخاذ کند.

ه) صدور رأی و تعیین اقساط

در نهایت، پس از بررسی های لازم و احراز اعسار زوج، شورای حل اختلاف رأی خود را صادر می کند. در این رأی، میزان پیش پرداخت مهریه (در صورت لزوم) و تعداد اقساط تعیین می شود. شورا در تعیین میزان اقساط، عوامل مختلفی از جمله درآمد و وضعیت معیشتی زوج، تعداد افراد تحت تکفل او و همچنین دفاعیات زوجه را در نظر می گیرد. لازم به ذکر است که میزان اقساط ثابت نیست و برای هر پرونده ای به صورت موردی و با توجه به شرایط خاص آن پرونده تعیین می شود. هدف، رساندن زوج به توانایی پرداخت مهریه به صورت عادلانه و متناسب با وضعیت مالی اوست.

مدارک مورد نیاز برای طرح دعوای اعسار مهریه در شورا

جمع آوری و ارائه کامل و دقیق مدارک، یکی از مراحل اساسی و غیرقابل چشم پوشی در طرح دعوای اعسار مهریه در شورای حل اختلاف است. کمبود یا نقص در مدارک می تواند روند رسیدگی را طولانی تر کرده یا حتی به رد درخواست منجر شود. مدارکی که زوج باید برای اثبات اعسار خود به شورا ارائه دهد، شامل موارد زیر است:

1. تصویر کارت ملی و شناسنامه زوج: برای احراز هویت خواهان (زوج) و تطابق اطلاعات هویتی با پرونده.
2. تصویر سند ازدواج (عقدنامه): برای اثبات رابطه زوجیت و ماهیت بدهی (مهریه).
3. تصویر دادنامه قطعی محکومیت به مهریه: این دادنامه همان حکمی است که زوج را به پرداخت مهریه محکوم کرده و باید قطعیت یافته باشد. در خصوص صلاحیت شورا، این دادنامه معمولاً از همان شورا صادر شده است.
4. فرم تکمیل شده لیست اموال و دارایی ها: این فرم شامل جزئیات کامل اموال منقول و غیرمنقول، حساب های بانکی (با ذکر مشخصات دقیق)، مطالبات از اشخاص ثالث و هرگونه نقل و انتقال مالی صورت گرفته در یک سال اخیر است. صداقت در تکمیل این فرم بسیار حیاتی است.
5. فرم استشهادیه امضا شده توسط شهود: این فرم باید توسط حداقل دو نفر شاهد عاقل و بالغ که از وضعیت مالی و معیشتی زوج اطلاع کامل دارند، امضا شده باشد. شهود باید هویت، شغل و میزان درآمد زوج را تأیید کرده و تصریح کنند که او توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارد.
6. سایر مدارک پشتیبان (در صورت وجود):
   • مدارک پزشکی: در صورت وجود بیماری خاص یا هزینه های درمانی بالا که بر توانایی مالی زوج تأثیر گذاشته است.
   • مدارک بدهی: اسناد و مدارکی که نشان دهنده سایر بدهی های معوق زوج به اشخاص دیگر است.
   • فیش حقوقی یا گواهی عدم اشتغال: برای اثبات میزان درآمد ماهیانه (یا عدم درآمد) زوج.
   • مدارک مربوط به افراد تحت تکفل: (مانند شناسنامه فرزندان) که نشان دهنده بار مالی زوج است.

ارائه دقیق و کامل این مدارک، گامی مهم در موفقیت دعوای اعسار محسوب می شود و به شورا کمک می کند تا با دیدی شفاف تر به وضعیت مالی زوج رسیدگی کند.

نکات حقوقی و کاربردی کلیدی

در کنار مراحل و مدارک قانونی، آگاهی از برخی نکات حقوقی و کاربردی می تواند مسیر رسیدگی به دعوای اعسار مهریه را هم برای زوج و هم برای زوجه روشن تر کرده و از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری کند.

عواقب ادعای اعسار کذب

صداقت در ارائه اطلاعات مالی و دارایی ها، ستون اصلی دعوای اعسار است. اگر زوج برای فرار از پرداخت مهریه، اقدام به کتمان اموال خود کند یا ادعای اعسار خلاف واقع داشته باشد و این موضوع برای شورا محرز شود، با مجازات قانونی مواجه خواهد شد. قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی برای ادعای اعسار کذب، حبس تعزیری از سه تا شش ماه را پیش بینی کرده است. این مجازات نشان دهنده اهمیت برخورداری از صداقت در این دعاوی است.

مستثنیات دین

مستثنیات دین به اموالی اطلاق می شود که حتی در صورت اثبات اعسار مدیون، قابل توقیف و فروش برای پرداخت بدهی نیستند. این اموال برای ادامه زندگی آبرومندانه و حفظ کرامت انسانی فرد ضروری تلقی می شوند. از جمله مهمترین مستثنیات دین می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مسکن مورد نیاز و متناسب با شأن محکوم علیه و افراد تحت تکفل او.
• اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای یک زندگی معمولی ضروری است.
• ابزار و وسایل کار و امرار معاش محکوم علیه و افراد تحت تکفلش (در حد نیاز و متناسب با شغل).
• مقداری وجه نقد که برای هزینه های ضروری زندگی (حداقل معیشت) برای مدت معین لازم است.
• تلفن همراه، در حد متعارف.

تعدیل اقساط

وضعیت مالی افراد ثابت نیست و ممکن است در طول زمان تغییر کند. اگر پس از صدور رأی اعسار و تعیین اقساط، تغییر اساسی در وضعیت مالی زوج (مانند افزایش درآمد یا از دست دادن شغل) یا زوجه (مانند نیازهای درمانی ضروری) ایجاد شود، هر یک از طرفین می توانند درخواست تعدیل اقساط مهریه را به همان مرجع صادرکننده رأی اعسار (شورای حل اختلاف) ارائه دهند. شورا با بررسی شرایط جدید، می تواند میزان پیش پرداخت یا اقساط را افزایش یا کاهش دهد.

عدم پرداخت اقساط

اگر زوج پس از تعیین اقساط، از پرداخت آن ها در مواعد مقرر خودداری کند، زوجه حق دارد با مراجعه به شورای حل اختلاف یا مرجع اجرای احکام، درخواست صدور حکم جلب زوج را به دلیل عدم ایفای تعهدات مالی خود مطرح کند. در این صورت، زوج می تواند با پرداخت اقساط معوقه یا ارائه وثیقه یا کفیل معتبر، از بازداشت شدن جلوگیری کند.

نقش وکیل

پیچیدگی های قوانین و رویه های قضایی، به خصوص در دعاوی حقوقی خانواده، می تواند برای افراد عادی چالش برانگیز باشد. اخذ مشاوره حقوقی یا انتخاب یک وکیل متخصص در امور خانواده و اعسار مهریه، می تواند شانس موفقیت در پرونده را به میزان قابل توجهی افزایش دهد. وکیل با اشراف به قوانین و تجربه های قبلی، می تواند به زوج در تنظیم دادخواست صحیح، جمع آوری مدارک لازم، معرفی شهود و دفاع مؤثر در جلسات رسیدگی کمک کند و از اشتباهات احتمالی جلوگیری نماید. همچنین، برای زوجه نیز داشتن وکیل می تواند در شناسایی اموال مخفی شده زوج و دفاع در برابر ادعای اعسار کذب مؤثر باشد.

طولانی شدن روند رسیدگی

رسیدگی به دعوای اعسار مهریه، به خصوص اگر با چالش هایی مانند کتمان اموال، نیاز به تحقیقات محلی گسترده یا استعلامات متعدد از ادارات مختلف (بانک ها، ثبت اسناد، راهور و غیره) همراه باشد، ممکن است طولانی شود. این طولانی شدن روند، گاهی اوقات می تواند برای هر دو طرف پرونده خسته کننده باشد، اما برای اطمینگی از صحت رأی و رعایت عدالت، ضروری است.

تفاوت های کلیدی: اعسار مهریه در شورای حل اختلاف و دادگاه خانواده

با وجود آنکه هر دو مرجع قضایی شورای حل اختلاف و دادگاه خانواده به دعاوی مهریه و اعسار از آن رسیدگی می کنند، اما تفاوت های اساسی در صلاحیت و رویه های آن ها وجود دارد که شناختشان برای انتخاب مرجع صحیح، ضروری است. این تفاوت ها عمدتاً در سه محور اصلی قابل بررسی هستند:

۱. حد نصاب مالی

حد نصاب مالی، بارزترین و اصلی ترین تفاوت بین صلاحیت شورای حل اختلاف و دادگاه خانواده است. همانطور که پیشتر نیز اشاره شد:

• شورای حل اختلاف: صلاحیت رسیدگی به دعاوی مهریه را تنها تا سقف ۲۰ میلیون تومان (۲۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال) دارد. این بدان معناست که اگر مهریه مورد مطالبه یا مبلغ باقیمانده آن کمتر یا مساوی این مبلغ باشد، شورا می تواند به آن رسیدگی کند.
• دادگاه خانواده: صلاحیت رسیدگی به دعاوی مهریه را بدون محدودیت سقف مالی دارد. بنابراین، اگر مهریه بیش از ۲۰ میلیون تومان باشد، تنها مرجع صالح برای رسیدگی، دادگاه خانواده خواهد بود.

۲. مرجع رسیدگی به اصل دعوا

تفاوت دیگر در مرجع رسیدگی کننده به اصل دعوای مهریه است:

• شورای حل اختلاف: در صورتی به اعسار مهریه رسیدگی می کند که اصل دعوای مهریه (مطالبه مهریه) نیز توسط همین شورا رسیدگی و منجر به صدور حکم شده باشد، یا دعوای مهریه مستقلاً مطرح شده و مشمول ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده نباشد (یعنی دادگاه خانواده قبلاً در ضمن حکم طلاق به آن رسیدگی نکرده باشد).
• دادگاه خانواده: صلاحیت رسیدگی به اعسار از مهریه ای را دارد که اصل حکم مهریه (چه در سقف کمتر از ۲۰ میلیون تومان و چه بیشتر) توسط خودش یا دادگاه های عمومی (قبل از تشکیل دادگاه خانواده) صادر شده باشد. در واقع، مرجع رسیدگی به اعسار، همان مرجعی است که حکم قطعی پرداخت مهریه را صادر کرده است.

۳. تشریفات و پیچیدگی رسیدگی

به طور کلی، تشریفات رسیدگی و پیچیدگی پرونده ها در شورای حل اختلاف و دادگاه خانواده متفاوت است:

• شورای حل اختلاف: به دلیل ماهیت خود که بر صلح و سازش و رسیدگی سریع تر به دعاوی با اهمیت کمتر متمرکز است، تشریفات رسیدگی در آن معمولاً ساده تر و کم پیچیده تر از دادگاه خانواده است. هدف اصلی آن، کاهش بار دادگستری و حل و فصل اختلافات به شیوه ای غیررسمی تر است.
• دادگاه خانواده: به دلیل ماهیت دعاوی خانوادگی که اغلب دارای ابعاد حقوقی، عاطفی و اجتماعی پیچیده ای هستند و همچنین فقدان محدودیت مالی در مهریه، تشریفات رسیدگی در آن رسمی تر و دقیق تر است. پرونده ها ممکن است نیاز به تحقیقات و استعلامات گسترده تری داشته باشند و زمان بیشتری برای رسیدگی بطلبند.

به طور خلاصه، می توان تفاوت های این دو مرجع را در جدول زیر مشاهده کرد:

ویژگی	شورای حل اختلاف	دادگاه خانواده
حد نصاب مالی مهریه	تا ۲۰ میلیون تومان (۲۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال)	بدون محدودیت سقف مالی
مرجع صدور حکم مهریه	همان شورا یا حکم دادگاه در حدود صلاحیت شورا (مستقل از ماده ۲۹ حمایت خانواده)	همان دادگاه خانواده
تشریفات رسیدگی	ساده تر و غیررسمی تر	رسمی تر و دقیق تر
پیچیدگی پرونده ها	غالباً ساده تر و کم حجم تر	غالباً پیچیده تر و جامع تر

انتخاب مرجع صحیح برای طرح دعوای اعسار مهریه، با توجه به مبلغ مهریه و نحوه صدور حکم اولیه، می تواند تأثیر زیادی بر روند و نتیجه پرونده داشته باشد. مشاوره با یک متخصص حقوقی می تواند در این انتخاب راهگشا باشد.

نمونه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه در شورای حل اختلاف

تنظیم یک دادخواست دقیق و کامل، از مهمترین گام ها برای شروع دعوای اعسار از پرداخت مهریه است. در این بخش، یک نمونه دادخواست ارائه می شود که می توانید با تکمیل اطلاعات خود، از آن به عنوان الگو استفاده کنید. حتماً دقت شود که این دادخواست برای شورای حل اختلاف تنظیم شده است.

بسمه تعالی
دادخواست اعسار از پرداخت مهریه و تقاضای تقسیط آن

خواهان:
  نام: ..........................
  نام خانوادگی: ..........................
  نام پدر: ..........................
  شغل: ..........................
  اقامتگاه: ..........................
  شماره ملی: ..........................
  شماره تماس: ..........................

خوانده:
  نام: ..........................
  نام خانوادگی: ..........................
  نام پدر: ..........................
  شغل: ..........................
  اقامتگاه: ..........................
  شماره ملی: ..........................
  شماره تماس: ..........................

تعیین خواسته و بهای آن:
  اعسار از پرداخت یکجای محکوم به (مهریه) و تقاضای تقسیط آن، موضوع دادنامه شماره [شماره دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] شورای حل اختلاف [نام شهر] در پرونده کلاسه [شماره کلاسه پرونده].

دلایل و منضمات:
  ۱. تصویر مصدق دادنامه شماره [شماره دادنامه] صادره از شورای حل اختلاف [نام شهر]
  ۲. تصویر مصدق عقدنامه شماره [شماره عقدنامه]
  ۳. استشهادیه شهود مبنی بر وضعیت مالی خواهان
  ۴. لیست کامل اموال و دارایی های خواهان (فرم پیوست)
  ۵. تصویر مصدق کارت ملی و شناسنامه خواهان

ریاست محترم شورای حل اختلاف [نام شهر/منطقه]

با سلام و احترام،

به استحضار آن مرجع محترم می رساند:

اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان]، به موجب دادنامه قطعی شماره [شماره دادنامه] مورخ [تاریخ دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] شورای حل اختلاف [نام شهر]، در پرونده کلاسه [شماره کلاسه]، محکوم به پرداخت مهریه به تعداد [تعداد سکه یا مبلغ مهریه] به همسر محترم خود، خانم [نام و نام خانوادگی خوانده]، گردیده ام.

اینجانب به دلیل نداشتن مال کافی و همچنین عدم دسترسی به اموال، به جز مستثنیات دین، و با توجه به میزان درآمد ماهیانه [میزان تقریبی درآمد ماهیانه] و هزینه های جاری زندگی، قادر به پرداخت یکجای مهریه به صورت نقدی نمی باشم. لیست کامل اموال و دارایی های اینجانب (شامل اموال منقول و غیرمنقول، حساب های بانکی و نقل و انتقالات یک سال اخیر) به پیوست تقدیم شده است.

علاوه بر این، برای اثبات اعسار خود، استشهادیه کتبی حداقل دو نفر شاهد که به وضعیت مالی و معیشتی اینجانب اطلاع کافی دارند، به همراه اطلاعات تماس ایشان، ضمیمه این دادخواست است و در صورت لزوم، شهود مذکور آمادگی حضور در جلسه رسیدگی و ادای شهادت را دارند.

با عنایت به مراتب فوق و با استناد به ماده ۶ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و سایر قوانین مرتبط، از محضر ریاست محترم شورای حل اختلاف استدعا دارد که به دعوای اعسار اینجانب رسیدگی فرموده و حکم بر اعسار از پرداخت یکجای مهریه و تقسیط آن را صادر نمایید.

پیشاپیش از بذل توجه و عنایت آن مقام محترم کمال تشکر را دارم.

با تقدیم احترام
[امضاء خواهان]
[تاریخ]

توضیحات تکمیلی برای تنظیم دادخواست:

• خواهان: اطلاعات کامل هویتی و آدرس خود را وارد کنید.
• خوانده: اطلاعات همسر خود را به عنوان خوانده وارد نمایید.
• تعیین خواسته: حتماً شماره و تاریخ دادنامه مهریه و شعبه صادرکننده آن (شورای حل اختلاف) را ذکر کنید.
• دلایل و منضمات: تمامی مدارک ذکر شده را به صورت کامل پیوست دادخواست نمایید.
• متن دادخواست: شرح دهید که چرا از پرداخت یکجای مهریه ناتوان هستید و به مدارک اثبات کننده (مانند لیست اموال و شهادت شهود) اشاره کنید.

این نمونه، یک چارچوب کلی است و در صورت نیاز و با توجه به جزئیات پرونده شما، می تواند توسط وکیل یا مشاور حقوقی تکمیل و اصلاح شود.

نتیجه گیری

مسیر اعسار مهریه در شورای حل اختلاف، برای بسیاری از زوجینی که به دلیل ناتوانی مالی قادر به پرداخت یکجای مهریه نیستند، یک راهکار قانونی و مؤثر است. آشنایی کامل با شرایط، مراحل و نکات حقوقی مربوط به این دعوا، هم برای مردانی که متقاضی تقسیط مهریه هستند و هم برای زنانی که مهریه خود را مطالبه می کنند، ضروری است. حد نصاب مالی ۲۰ میلیون تومانی، لزوم محکومیت قطعی به مهریه و مهلت یک ماهه برای تقدیم دادخواست اعسار، از جمله نکات حیاتی است که باید به دقت رعایت شود.

این فرآیند، از تنظیم و ثبت دادخواست اعسار گرفته تا ارائه لیست کامل اموال، معرفی شهود و رسیدگی نهایی در شورا، نیازمند دقت، صداقت و پایبندی به اصول قانونی است. عواقب ادعای اعسار کذب و عدم پرداخت اقساط، پیامدهای جدی حقوقی در پی دارد و این موضوع بر اهمیت صداقت در تمامی مراحل تأکید می کند. همچنین، شناخت تفاوت های صلاحیت شورای حل اختلاف و دادگاه خانواده، به افراد کمک می کند تا از ابتدا به مرجع صحیح مراجعه کرده و از اتلاف وقت و انرژی جلوگیری کنند. در نهایت، توصیه می شود که در تمامی مراحل این دعوا، از مشاوره های حقوقی متخصص بهره مند شوید تا با آگاهی کامل و به بهترین نحو ممکن، حقوق خود را پیگیری کنید.