سنت های نوروز در قزاقستان: جشنی کهن در قلب آسیای میانه، نماد تجدید و اتحاد

نوروز در قزاقستان، یکی از کهن ترین و باشکوه ترین جشن های ملی، نمادی از آغاز بهار و تجدید حیات است که از چهاردهم تا بیست و سوم مارس با شور و هیجان فراوان برگزار می شود و ریشه های عمیقی در فرهنگ و تاریخ این سرزمین دارد. هر ساله، مردمان قزاق با قلبی سرشار از امید و لبانی خندان، این عید باستانی را جشن می گیرند و به استقبال سالی نو می روند.

در پهناورترین کشور محصور در خشکی، جشن نوروز نه تنها یک رویداد تقویمی، بلکه فصلی برای بیداری طبیعت، آشتی و تجدید پیوندهای انسانی است. این جشن، که میراث مشترک بسیاری از اقوام منطقه از جمله ایرانیان به شمار می رود، در قزاقستان با آداب و رسوم منحصربه فردی برگزار می شود که هر یک بازتابی از هویت غنی و تاریخ پربار این ملت است. نوروزنامه، عنوان مجموعه آیین هایی است که به مدت ده روز، شهرهای قزاقستان را در خود غرق می کند و هر روز آن به موضوعی خاص نظیر سلام، طبیعت، یادبود گذشتگان، تاریخ و خرد اختصاص دارد. در این مقاله، سفری به عمق سنت های نوروز در قزاقستان خواهیم داشت و به بررسی ریشه های تاریخی، آداب و رسوم دیدنی، مراسم های اجتماعی و معنوی، و البته خوراکی های خوش رنگی می پردازیم که هر یک داستانی از تجدید و همبستگی را روایت می کنند.

ریشه ها و تاریخچه نوروز در قزاقستان: از سکاها تا استقلال

نوروز، در میان مردمان قزاق، جشنی صرفاً برای آغاز سال جدید نیست؛ بلکه بازتابی عمیق از پیوند ناگسستنی آن ها با طبیعت و جهان هستی است. قدمت این جشن در قزاقستان به قرن ها پیش بازمی گردد، به زمانی که کوچ نشینان دشت های پهناور آسیا، از جمله سکاها، با آمدن بهار، تولدی دوباره را در زندگی خود حس می کردند.

میراث باستانی: ردپای نوروز از سکاها تا ایرانیان

قزاق ها بر این باورند که نوروز، روزی است که ستارگان به نقطه آغازین خود در آسمان می رسند و جهان هستی جانی تازه می گیرد. این باور، ریشه ای کهن در فرهنگ مردمان باستانی منطقه دارد و بسیاری از مورخان، پیوند آن را با آیین های سکاها و سپس تمدن غنی ایرانیان باستان، اجتناب ناپذیر می دانند. آیین های نوروزی، سینه به سینه و نسل به نسل، از ایرانیان به اقوام ترک زبان و دیگر ساکنان آسیای میانه منتقل شد و در هر سرزمین، رنگ و بوی خاص خود را گرفت. در قزاقستان نیز این جشن، نه تنها حفظ شد، بلکه با روحیات و سبک زندگی کوچ نشینی این مردم در هم آمیخت و به عنصری جدایی ناپذیر از هویت آن ها تبدیل گشت. نوروز برای قزاق ها، لحظه رهایی از زمستان سرد و سخت، و آغاز فصلی سرشار از امید، رویش و فراوانی بود.

نوروز در دوران شوروی: ۶۲ سال ممنوعیت و مبارزه برای بقا

داستان نوروز در قزاقستان، همیشه با شکوه و آزادی همراه نبوده است. در دوران اتحاد جماهیر شوروی، حزب کمونیست با هدف سرکوب فرهنگ و هویت ملی اقوام مختلف، جشن نوروز را از سال 1926 به مدت 62 سال ممنوع اعلام کرد. این ممنوعیت، دلایل متعددی داشت؛ از جمله جلوگیری از ترویج پان ترکیسم و مذهب، و همچنین توجیه اینکه جشن هایی از این دست، «هزینه های اضافی» بر سیستم تحمیل می کنند. دوران ممنوعیت، فصلی تاریک برای حفظ سنت های باستانی بود، اما شعله نوروز در قلب مردم قزاق هرگز خاموش نشد. آن ها این جشن را به صورت پنهانی و در خلوت خانه هایشان زنده نگه داشتند و نسل های جدید را با اهمیت آن آشنا ساختند.

احیای نوروز: بازگشت یک هویت ملی پس از استقلال

نقطه عطف در تاریخ نوروز قزاقستان، سال 1988 بود؛ زمانی که پس از دهه ها ممنوعیت، شوروی به تدریج شروع به پذیرش دوباره این جشن کرد. اما شکوه واقعی نوروز، پس از استقلال قزاقستان در سال 1991 بازگشت. رئیس جمهور وقت قزاقستان، در پانزدهم مارس همان سال، با صدور فرمانی رسمی، نوروز را به عنوان یک جشن ملی اعلام کرد. این اقدام، نه تنها بازگشتی به ریشه های فرهنگی بود، بلکه نقشی حیاتی در شکل گیری و تقویت هویت ملی قزاقستان در دوران پس از استقلال ایفا کرد. نوروز دیگر تنها یک جشن باستانی نبود، بلکه نمادی از استقلال، مقاومت و پیوند مجدد با فرهنگ اصیل این سرزمین به شمار می رفت. با گذشت زمان، دولت قزاقستان نوروز را به عنوان تعطیلات رسمی تأیید کرد و جایگاه آن را در تقویم ملی مستحکم ساخت.

سال نو جهان ترک و جشن بزرگ ملی

امروزه، نوروز در قزاقستان نه تنها یک جشن ملی، بلکه به عنوان «سال نو جهان ترک» و «جشن بزرگ ملی» گرامی داشته می شود. این نام گذاری ها، بر اهمیت فراگیر و جایگاه فرهنگی آن در میان اقوام ترک زبان تأکید دارد. نوروز، برای قزاق ها، بیش از هر چیز نمادی از تجدید، آشتی و اتحاد است. این جشن، فرصتی است تا مردم فارغ از طبقه اجتماعی و قومیت، گرد هم آیند، کدورت ها را کنار بگذارند و با دلی سرشار از امید و دوستی، سالی نو را آغاز کنند. جشن های نوروزی، با آغاز «نوروزنامه» از چهاردهم مارس، به مدت ده روز ادامه می یابند و تمامی ابعاد زندگی اجتماعی و فرهنگی قزاقستان را در بر می گیرند.

آداب و رسوم و مراسم ویژه سنت های نوروز در قزاقستان

نوروز در قزاقستان مجموعه ای غنی از آداب و رسوم است که از آماده سازی خانه ها تا برگزاری مسابقات سنتی، همگی با هدف استقبال از بهار و تقویت پیوندهای اجتماعی انجام می شوند. این مراسم ها، هر یک داستانی از زندگی، فرهنگ و باورهای مردمان قزاق را روایت می کنند.

آماده سازی برای بهار: خانه تکانی و کاشت درخت

گویی طبیعت با آغاز بهار جانی تازه می گیرد و این تجدید، در خانه ها و دل های مردم قزاق نیز منعکس می شود. پیش از فرارسیدن نوروز، مردم با جدیت و شور و شوق به «اُیقی آشار» (Uyqı Așar) می پردازند، که در معنای بیدارباش و آماده سازی است. خانه ها از بالا تا پایین تمیز می شوند، دیوارها و اتاق ها جلا می یابند و هر آنچه که نیاز به ترمیم دارد، تعمیر می شود. این رسم، فراتر از یک خانه تکانی ساده است؛ قزاق ها باور دارند که خانه ای تمیز و مرتب در آغاز سال، خوشبختی، سلامتی و دوری از مصیبت را برای ساکنانش به ارمغان می آورد. به همین دلیل، با اعتقادی صمیمانه، هر ساله این آیین را برگزار می کنند.

علاوه بر پاکسازی محیط داخلی، اهمیت به محیط زیست و طبیعت نیز جزئی جدایی ناپذیر از این آماده سازی است. بسیاری از خانواده ها، نهال درختان میوه را در حیاط خانه هایشان یا در فضاهای عمومی شهر و روستا می کارند. این اقدام، نه تنها نمادی از رویش و باروری است، بلکه تعهد مردم قزاق به حفظ محیط زیست و سرمایه گذاری برای آینده ای سبز را نشان می دهد.

برپایی یورت ها و سفره های دسرخان

با فرارسیدن نوروز، فضای شهرها و روستاها دگرگون می شود. در مراکز اصلی، چادرهای سنتی باشکوهی به نام «یورت» برافراشته می شوند. این یورت ها، نمادی از مهمان نوازی و روحیه جامعه محوری قزاق ها هستند و فضایی دلنشین برای گردهمایی مردم فراهم می کنند. درون هر یورت، «دسرخان» های عظیم و رنگارنگ گسترده می شوند؛ سفره هایی که مملو از انواع غذاها، شیرینی ها، میوه ها و نوشیدنی های سنتی هستند. این سفره ها، نه تنها به نشانه فراوانی و برکت هستند، بلکه آمادگی مردم را برای استقبال از سال نو و پذیرایی از میهمانان گرامی نشان می دهند. در این فضاها، صدای خنده و گفت وگو در هم می آمیزد و حس اتحاد و همبستگی در اوج خود قرار می گیرد.

افروختن شمع: نمادی از دوام زندگی و خوشبختی

یکی از زیباترین و معنوی ترین سنت های نوروز در قزاقستان، افروختن دو شمع در شب سال تحویل (آخرین شب سال) توسط خانواده هاست. این شمع ها، نه تنها نور و گرما به خانه می بخشند، بلکه نمادی عمیق از دوام زندگی، پایداری و آرزوی خوشبختی و سلامتی برای سال آینده هستند. قزاق ها باور دارند که این نور، بدبختی ها و مصیبت ها را دور می کند و سالی پر از شادی و آرامش را به ارمغان می آورد.

در شب نوروز، خانواده ها دور هم جمع می شوند، با شور و هیجان به شمع های روشن خیره می شوند و کودکان با شمارش معکوس، لحظه تحویل سال را انتظار می کشند. این لحظات، با امید و آرزو برای فردایی بهتر، در خاطره ها ثبت می شود.

نمایش های فرهنگی و مسابقات سنتی

نوروز در قزاقستان بدون نمایش های پرشور و مسابقات سنتی، کامل نخواهد بود. این بخش ها، فرصتی است برای نمایش هنر، مهارت و حفظ آداب و رسوم دیرینه.

• رقص و موسیقی فولکلور: در کنار یورت های برپا شده، نمایش های فرهنگی با لباس های سنتی محلی و آهنگ های قزاقی برگزار می شوند. مردان و زنان، با حرکات موزون و ریتمیک، داستان های قدیمی را روایت می کنند و فضای جشن را با انرژی و شادی پر می کنند.
• تبادل هدایا و سوغات: این ایام، فرصت مناسبی برای آشنایی با آداب و رسوم محلی و داد و ستد هدایا و سوغات است. بازارهای محلی پر از شور و هیاهوی خرید و فروش می شود و هر گوشه از شهر، رنگارنگ تر از همیشه به نظر می رسد.
• رها کردن اسب ها: یکی از منحصر به فردترین و هیجان انگیزترین رسوم نوروزی، رها کردن اسب ها در صبح زود سال تحویل (حدود ساعت ۳ بامداد) است. جوانان با شور و اشتیاق، اسب هایی را که با زنگوله و عروسک های رنگارنگ مزین شده اند، رها می کنند تا با صدای زنگوله ها، اهالی را از آغاز سال نو باخبر سازند. این صحنه، نمادی از آزادی، قدرت و سرزندگی طبیعت است.
• مسابقات اسب دوانی: از مشهورترین مسابقات نوروزی که مهارت سوارکاران و قدرت اسب ها را به نمایش می گذارد. هیجان و سرعت در این مسابقات، تماشاگران را به وجد می آورد.
• مشاعره (Aitys): رقابت های کلامی و بداهه پردازی شعر میان مردان و زنان، که نمایانگر هوش، ذکاوت و تسلط آن ها بر ادبیات قزاقی است.
• قول توزاق (Qol Tozaq): مسابقه ای سنتی و جالب که باور مردم این است که پیروزی زنان در آن، نویدبخش محصولی خوب و پربار در سال آینده است.
• کوکپار (Kokpar): یک بازی سنتی هیجان انگیز که در آن سوارکاران تلاش می کنند یک بز را از روی زمین برداشته و با خود ببرند. این بازی، نمادی از قدرت و مهارت سوارکاری است.
• سایر بازی ها: بازی هایی چون آودار یسپاق، قیزقوو، آلتی باقان و … نیز با شور و شوق فراوان برگزار می شوند و به جشن های نوروزی رنگ و بوی خاصی می بخشند.

سنت های اجتماعی و معنوی در نوروز قزاقستان

نوروز در قزاقستان تنها به جشن و سرورهای عمومی محدود نمی شود؛ بلکه ابعاد عمیق اجتماعی و معنوی نیز دارد که به تقویت پیوندهای خانوادگی و احترام به گذشتگان کمک می کند.

دید و بازدیدهای نوروزی و صله رحم

یکی از مهمترین ابعاد نوروز در قزاقستان، سنت دیرینه و عمیق دید و بازدیدهای نوروزی و صله رحم است. در این ایام، که روحیه دوستی و اتحاد در اوج خود قرار دارد، افراد به دیدار اقوام، دوستان و آشنایان می روند تا سال نو را به یکدیگر تبریک بگویند. این دید و بازدیدها، نه تنها فرصتی برای تجدید دیدارهاست، بلکه مجالی برای تحکیم روابط اجتماعی و رفع کدورت هاست. مردم با پوشیدن لباس های نو، تمیز و رنگارنگ، نمادی از آغاز نو و شادی را به نمایش می گذارند. در هر خانه، سفره های پذیرایی گسترده می شود و با آرزوی سلامتی، شادی و آسایش برای یکدیگر، دور هم جمع می شوند. بزرگترها نیز با اهدای عیدی (معمولاً پول یا شیرینی) به کوچکترها، این سنت زیبا را پاس می دارند و حس سخاوت و بخشش را ترویج می کنند.

زیارت اهل قبور و گرامیداشت یاد رفتگان

در کنار تمامی شادی ها و جشن ها، نوروز در قزاقستان بُعد معنوی عمیقی نیز دارد. مسلمانان قزاقستان، همانند بسیاری از مسلمانان منطقه، سنت زیارت اهل قبور را در این ایام به جا می آورند. آن ها به مزار عزیزان از دست رفته خود می روند، بر سر مزار اجدادشان قرآن می خوانند و برای آرامش روح آن ها دعا می کنند. این رسم، نمادی از پیوستگی نسل ها، احترام به یاد و خاطره گذشتگان و حفظ ریشه های خانوادگی و تاریخی است. گویی در این جشن بزرگ تجدید حیات، زندگان و رفتگان نیز در کنار هم، این آیین باستانی را پاس می دارند و یادآوری می شود که زندگی، زنجیره ای از گذشته، حال و آینده است.

خوراکی های خاص و سنتی نوروز در قزاقستان

سفره نوروزی در قزاقستان، همچون نگارخانه ای از طعم ها و رنگ ها، حکایت از فرهنگ غنی و پیوند عمیق مردم با طبیعت و فصول دارد. هر یک از خوراکی های سنتی نوروز، داستانی برای گفتن دارد و نمادی از امید، فراوانی و اتحاد است.

نوروز کوژه (Nowruz Kozhe): غذای هفت گانه فراوانی

در فرهنگ قزاقستان، عدد هفت از قداست و اهمیت ویژه ای برخوردار است و این اهمیت به خوبی در «نوروز کوژه» تجلی یافته است. نوروز کوژه، غذای اصلی و نمادین نوروز است که از هفت ماده غذایی تهیه می شود و اعتقاد بر این است که هر فرد باید در روز نوروز، حداقل یک کاسه از آن را میل کند تا سالی پربرکت و خوش را پیش رو داشته باشد.

ترکیبات نوروز کوژه: دو روایت اصلی درباره ترکیبات این غذای هفت گانه وجود دارد که هر دو نمادی از فراوانی و تنوع هستند:

1. روایت اول: آب، گوشت خشک (معمولاً گوشت اسب یا گوسفند که برای زمستان ذخیره شده)، نمک، کره، آرد، جو (یا سایر غلات) و شیر.
2. روایت دوم: گوشت، نمک، روغن، پیاز، گندم (یا برنج)، و دو نوع پنیر یا فرآورده لبنی (مانند قروت یا کورت).

این غذا، بیش از آنکه صرفاً یک خوراک باشد، نمادی است از خداحافظی با فصل سرما و استقبال از بهار. با مصرف نوروز کوژه، مردم قزاق از ذخایر زمستانی خود خداحافظی کرده و ورود به فصلی سرشار از رویش و غذاهای تازه را جشن می گیرند. در برخی مناطق، این غذا را «حلوای نوروز» نیز می نامند، اگرچه بیشتر شبیه به یک آش یا سوپ غلیظ و مقوی است که انرژی لازم را برای شروع سال جدید فراهم می کند.

اویقی آشار (Uyqı Așar – آش اسب): نشانه عشق و توجه

«اویقی آشار»، غذایی با داستانی عاشقانه و سنتی است که در ایام نوروز توسط دختران جوان روستایی تهیه می شود. این غذا که غالباً از گوشت اسب (باقی مانده از ذخیره زمستان) تهیه می گردد، برای پذیرایی از پسران مورد علاقه آماده می شود. این رسم، فرصتی برای ابراز علاقه و توجه میان جوانان است.

پس از صرف اویقی آشار، پسران نیز به نوبه خود، با اهدای هدایایی مانند آینه، شال ابریشمی، یا عطر به دختران، توجه و احترام خود را نشان می دهند. این تبادل هدایا، نه تنها یک رسم اجتماعی زیباست، بلکه نمادی از آغاز ارتباطات دوستانه و در برخی موارد، نشانه ای از آغاز پیوندهای عمیق تر و ازدواج های آتی است.

بل کوترر (Bel Koterer): غذای قدرت و پایداری

«بل کوترر»، غذایی است که در اولین روز سال نو خورده می شود و نمادی از قدرت، پایداری و استقامت است. این غذا عمدتاً از گوشت گاو تهیه می شود، زیرا گاو در فرهنگ قزاق ها، نمادی از توانمندی و سرسختی به شمار می رود. قزاق ها با مصرف بل کوترر، امیدوارند که تا آغاز سال آینده، قدرتمند، سالم و استوار باقی بمانند.

تهیه و مصرف بل کوترر، یک سنت کهن است که ریشه های عمیقی در باورهای مردمان قزاق دارد و هر ساله آن ها را به زنده نگه داشتن ریشه های فرهنگی شان و آرزوی سالی بهتر و شادتر وا می دارد. این غذا، به نوعی وعده ای برای حفظ بنیه و سلامت جسمی در طول سال آتی است.

نوروز کاژه (Nowruz Kazhe – نوشیدنی): نوشیدنی اتحاد

در کنار غذاهای جامد، «نوروز کاژه» نوشیدنی سنتی نوروزی است که در طول جشن ها مصرف می شود. این نوشیدنی نیز، مانند نوروز کوژه، از هفت نوع دانه و میوه مختلف تهیه می گردد.

نوشیدنی نوروز کاژه، از روزهای نخست سال نو تا پایان جشن های نوروزی، در سفره ها و یورت ها حاضر است و مردم قزاق با مصرف آن، به جشن گرفتن سال نو و آرزو کردن برای سالی بهتر و شادتر می پردازند. نوروز کاژه، نمادی از یکی شدن مردم و اتحاد آن ها در ایام جشن است؛ گویی تمامی عناصر طبیعت و مردم، در این نوشیدنی هفت گانه به هم می پیوندند و سالی سرشار از همبستگی را نوید می دهند.

نام خوراکی	توضیحات کلی	نماد
نوروز کوژه	آش یا سوپی از ۷ ماده غذایی (گوشت خشک، غلات، لبنیات و…)	فراوانی، برکت، خداحافظی با زمستان
اویقی آشار	آش گوشت اسب، تهیه شده توسط دختران جوان	عشق، توجه، مراسم خواستگاری
بل کوترر	غذایی از گوشت گاو	قدرت، پایداری، حفظ سلامتی
نوروز کاژه	نوشیدنی از ۷ نوع دانه و میوه	اتحاد، سالی بهتر، همبستگی

---

نتیجه گیری

نوروز در قزاقستان، فراتر از یک جشن سالانه، یک رویداد جامع فرهنگی، اجتماعی و تاریخی است که ریشه های آن به اعماق تاریخ می رسد و هر ساله با شکوهی بی نظیر برگزار می شود. این جشن باشکوه، نه تنها آغاز بهار و تجدید طبیعت را نوید می دهد، بلکه نقش حیاتی در حفظ هویت ملی قزاقستان، تقویت پیوندهای اجتماعی و گسترش شادی و همبستگی در میان مردم دارد.

از ریشه های باستانی آن در دوران سکاها و انتقال آن از تمدن ایرانی، تا دوران ممنوعیت در سایه شوروی و احیای مجدد پس از استقلال، نوروز همواره نمادی از مقاومت فرهنگی و پایداری یک ملت بوده است. آداب و رسوم منحصربه فردی چون اُیقی آشار و نوروزنامه که از چهاردهم تا بیست و سوم مارس ادامه می یابد، برپایی یورت های سنتی و سفره های دسرخان، افروختن شمع ها، برگزاری نمایش های فولکلوریک و مسابقات مهیج اسب دوانی، مشاعره و کوکپار، همگی تجلی بخش روحیه ای سرشار از زندگی و نشاط هستند. در کنار اینها، سنت های عمیق اجتماعی مانند دید و بازدیدهای نوروزی، آشتی کنان و زیارت اهل قبور، ابعاد معنوی و انسانی این جشن را غنا می بخشند.

خوراکی های خاص نوروزی همچون نوروز کوژه با هفت ماده غذایی نمادین، اویقی آشار که نشانه ای از عشق و توجه است، بل کوترر برای قدرت و پایداری، و نوروز کاژه به عنوان نوشیدنی اتحاد، هر یک بخشی از داستان نوروز را روایت می کنند. این جشن، فرصتی بی نظیر برای تجربه فرهنگ غنی قزاقستان و درک مشترکات عمیق فرهنگی با سایر کشورهای حوزه نوروز است.

با هر بار آمدن نوروز، قزاق ها بار دیگر به یاد می آورند که چگونه می توانند در کنار هم، با احترام به گذشته و امید به آینده، فصلی نو را آغاز کنند. نوروز در قزاقستان، جشنی است که قلب ها را به هم نزدیک می کند، هویت ها را تقویت می بخشد و پیام صلح، دوستی و تجدید را به سراسر جهان می فرستد.