تحلیل تأمل برانگیز عبدی از قتل دانشجوی دانشگاه تهران؛ مسئولیت فرد یا حکومت؟

عباس عبدی فعال سیاسی اصلاح طلب طی انتشار یادداشتی نوشت:

پس از کشته شدن یک جوان دانشجو و سرقت لپ تاپ و تلفن او چند یادداشت در این باره نوشتم. خلاصه آنها این بود که تاکید بر مجازات و بویژه اعدام مسأله را حل نمی کند. گر چه مسئولیت های فردی در ارتکاب جرم وجود دارد و هر جرمی را یک یا چند نفر انجام می دهند و از این نظر باید میان افراد مجرم و دیگران با اجرای مجازات تفاوت قایل شد ولی در نهایت جرم یک مسأله فردی نیست بلکه یک پدیده اجتماعی است و باید ریشه یابی اجتماعی شود. آقای پزشکیان هم در جلسه مجمع عمومی فرهنگستان علوم پزشکی به درستی گفت که: «قتل دانشجوی دانشگاه تهران به خاطر فقر و جهالت اتفاق افتاد.»

تأکید بر فرد و مجازات او با حداکثر شدت موجب دو انحراف جدی می شود. اول اینکه از ریشه یابی علل ارتکاب جرم غفلت می شود. دوم اینکه ارتکاب برخی از جرایم تابع شدت مجازات نیست و هر چه مجازات شدید شود لزوماً آن جرم مهار نمی شود یا کاهش نمی یابد مجازات در این موارد فلسفه دیگری دارد. پس از این یادداشت انتظار می رفت که اگر رسانه ای خواست که به آن بپردازند اسیر جو روانی نشود. یکی از دوستان متنی را در نقد یادداشت های من را فرستاد که در خبرگزاری زندگانی منتشر شده بود. انتظار می رفت که یک خبرگزاری بزرگ مطالبی را منتشر کند که حداقلی از اعتبار علمی و منطقی را داشته باشد و از گزاره های در خور استفاده کند نه به خاطر من بلکه به خاطر اعتبار رسانه و احترام به خوانندگان خود.

روشن است که از نظر بنده این دو جوان قاتل گرچه مرتکب جنایت شده اند و باید محاکمه و عادلانه مجازات شوند ولی آنان نیز از منظری فراتر از جنایت رخ داده آسیب دیده و قربانی هستند. خوب اگر شرایط به گونه ای باشد که جوانان کشور از طریق نهاد های اجتماعی جامعه پذیر نشوند و در جامعه حل و جذب نشوند و نیاز های متعارف آنان از طریق هنجار های پذیرفته شده تامین نشود نه راحت ولی در نهایت تعداد زیادی از آنان مرتکب جرم خواهند شد. چگونه این امر بدیهی را می توان رد کرد؟ این کار فقط از کسی برمی آید که واقعیت و منطق نزد او کم ارزش باشد.

مسئولیت های فردی در ارتکاب جرم در جای خود هست ولی نادیده گرفتن عوامل ساختاری و اقتصادی و اجتماعی موجب می شود که نه تنها جرم کم نشود بلکه بیش تر هم بشود. اجازه دهید آمار و ارقام دقیق تری از انواع سرقت و تعداد دستگیرشدگان این جرم را طی ۱۶ سال از ۱۳۸۵ تا ۱۴۰۱ مرور کنیم. یعنی از اغاز سلطه بلامنازع تندرو ها در کشور. این آمار در سالنامه آماری ۱۴۰۱ مرکز آمار جدول ۳-۱۵ درج شده است.