حق بر محیط زیست سالم؛ قربانی بحران غزه

به گزارش زندگانی «مجید اکبرپور» در یادداشتی با عنوان «حق بر محیط زیست سالم؛ قربانی بحران غزه» نوشت: حمله ۷ اکتبر حماس به مواضع رژیم صهیونیستی و در پی آن حملات گسترده زمینی و هوایی این رژیم به غزه کلکسیونی از موارد نقض حقوق بشر از سوی این رژیم بوده است و هنوز هم ادامه دارد. ماحصل این حملات دیوانه وار بحران انسانی بی سابقه در نوار غزه است که فروپاشی مراقبت های بهداشتی کمبود غذا آب سالم دارو و سوخت و قطع برق و ارتباطات را در پی داشته است. این علاوه بر افزون بر ۵۳۰۰۰ کشته فلسطینی است که شامل بیش از ۱۷۰۰۰ کودک می شود.

یکی از حوزه های متاثر از این حملات محیط زیست غزه بوده است که لطمات بسیار جبران ناپذیری بر آن وارد شده است. این رژیم دارای سوابق متعدد در بهره گیری از این رویکرد در مقابل دشمنانش است. به طور مثال در خصوص مسئله آب که یکی از حوزه های مهم زیست محیطی است رژیم اشغالگر با اتخاذ اقدامات تهاجمی منابع آبی کرانه باختری ارتفاعات جولان و … را مورد بهره برداری قرار داده است تا از این طریق ساکنان اصلی این سرزمین ها را وادار به کوچ کند. این اقدامات نه تنها در سرزمین های اشغالی صورت می گیرد بلکه حتی کشورهای مجاور را هم شامل می شود.

در جنگ غزه نیز این رژیم از این حربه به عنوان یک سلاح موثر برای پیشبرد اهدافش استفاده کرده است. بمباران گسترده غزه در طول ماه های بعد از عملیات هفت اکتبر باعث شده است تا منابع آبی و غذایی غزه به طور عمده تخریب شود. در حالی که عمده فعالیت و منابع غذایی در غزه از طریق صیادی و کشاورزی است ورود حجم عظیمی از فاضلاب آلوده به دریای مدیترانه سبب شده است تا فعالیت های صیادی تحت تاثیر قرار گیرد و حجم صیادی و کیفیت صید آن ها به طور قابل ملاحظه ای کاهش یابد. از طرف دیگر برداشت از آب های زیرزمینی غزه توسط اسرائیل باعث شده است تا منابع آبی این منطقه هم به لحاظ حجم و هم به لحاظ کیفیت افت محسوسی داشته باشد.

طبق گزارش یونیسف در سال ۲۰۱۹ کمتر از ۱۰ درصد مردم غزه به آب آشامیدنی سالم دسترسی داشتند و این آمار به طور قطع در مقطع کنونی بسیار کمتر است چرا که عملاً زیرساخت های آبی نابود شده است و محاصره نسبی جای خود را به محاصر کامل داده است. در حوزه کشاورزی نیز جنگ اخیر موجب تخریب حجم عظیمی از اراضی کشاورزی غزه شده است. در واقع هدف قرار دادن یک منطقه کوچک مانند غزه با ده ها هزار تن بمب تنها به منظور از بین بردن امکان حیات در این گستره جغرافیایی است. رویکردی به نام زمین سوخته که به دنبال این است به صورت غیرمستقیم با آلودگی زیست محیطی و جلوگیری از دسترسی به منابع طبیعی و تحت تاثیر قرار دادن منابع آبی و غذایی موجب کوچ فلسطینی ها از این غزه شود.

این امر در حالی است که اهمیت و جایگاه محیط زیست در حوزه حقوق بشر انکارناپذیر است؛ چرا که بدون تردید توجه به محیط زیست پیش شرط تمتع از دیگر حقوق انسانی بوده و بدون در نظر گرفتن محیط زیست انسانی و طبیعی دسترسی به دیگر حقوق بشر با مشکل مواجه خواهد شد. علاوه بر این حق بر محیط زیست سالم در گستره نسل سوم حقوق بشر به عنوان مهم ترین بستر پیوند حقوق بشر با محیط زیست شناخته می شود. این ارتباط پیوسته حقوق بشر و محیط زیست با پیشتیبانی اسنادی همچون اعلامیه استکهلم ۱۹۷۲ و اعلامیه ریو ۱۹۹۵ همراه است که اعلام داشته اند هر انسانی حق آمیخته با تکلیفی را به منظور استفاده از محیط زیست دارد و حمایت قانونی از حقوق بشر به گونه ای فزاینده ابزاری در جهت نیل به حفاظت محیط زیست است.

این امر در ۲۸ جولای ۲۰۲۲ توسط مجمع عمومی سازمان ملل به عنوان یک حق بشری به رسمیت شناخته شد. در جنگ غزه این حق به طور گسترده مورد نقض قرار گرفته است. این حق خود در برگیرنده بسیاری از مصادیق حقوق بشری است که به طور جد نقض شده است. مهم ترین این حقوق شامل حق بر سلامت حق دسترسی به آب آشامیدنی سالم و حق بر دسترسی به غذا است. این حقوق در اسناد متعدد بین المللی به صراحت مورد تاکید قرار گرفته است اما علیرغم این تکرار و صراحت به شنیع ترین وضع ممکن از سوی رژیم صهیونیستی مورد نقض قرار گرفته است و امنیت غذایی و در نتیجه حق بر سلامت و در مرتبه ای بالاتر حق بر محیط زیست سالم فلسطینی های ساکن غزه را به طور جدی مخدوش کرده است.

علاوه بر این حقوق بشردوستانه نیز در باب حفاظت از محیط زیست به طور صریح موازینی را معین کرده است. از جمله جدیدترین اقدامات در این حوزه را می توان به تدوین اولین اصول و قواعد به عنوان پیش نویس در خصوص حفاظت از محیط زیست در مخاصمات مسلحانه اشاره کرد که توسط کمیسیون حقوق بین الملل در سال ۲۰۱۹ منتشر شد. علاوه بر این کمیته بین المللی صلیب سرخ رهنمودهای حفاظت از محیط زیست طبیعی در درگیری های مسلحانه را که در سال ۱۹۹۴ ارائه داده بود را در سال ۲۰۲۰ بروزرسانی کرد تا نگرشی تازه به مقررات بشردوستانه بین المللی برای حفاظت از محیط زیست در هنگام درگیری های مسلحانه ارایه کند.

در کنار این بروزرسانی ها محیط زیست در حقوق بین الملل بشردوستانه به عنوان اموال غیرنظامی شناسایی شده است که از حمله مصون هستند و این مصونیت مطلق است مگر ضرورت های نظامی حمله ای را توجیه کند. این مقوله که محیط زیست در کلیت آن به طور ذاتی غیرنظامی به حساب می آید مورد توافق کمیته بین المللی صلیب سرخ و کمیسیون حقوق بین الملل است. بر همین اساس در هنگام حمله نظامی باید اصول و قواعد حقوق بشردوستانه مانند تفکیک ضرورت و احتیاط مورد توجه قرار گیرد تا صدمات ناشی از حملات نظامی به محیط زیست به حداقل ممکن برسد. رژیم صهیونیستی در جنگ غزه به طور کل معیارهای حقوق بشردوستانه را در خصوص محیط زیست نقض کرد و اصول سه گانه فوق الذکر را لحاظ نکرد.

این اقدامات به ۲ صورت مستقیم و غیرمستقیم صورت گرفت. از یک سو رژیم صهیونیستی با تخریب و آلوده کردن منابع آب آشامیدنی و مزارع کشاورزی غزه به صورت مستقیم امنیت غذایی مردم غزه را با نقض حقوق بشردوستانه هدف قرار داده بود. از سوی دیگر برخی منابع مانند تاسیسات برق رسانی که بخشی از محیط زیست نیست ولی تخریب و جابه جایی یا مختل کردن آن ها آثار سویی بر محیط زیست خواهد گذاشت را هدف قرار می داد تا منجر به آسیب به کشاورزی یا سایر جنبه های محیط زیستی شود. این در حالی است که قاعده ۱۰ رهنمودهای حفاظت از محیط زیست طبیعی در درگیری های مسلحانه مصوب ۱۹۹۴ به طور صریح اذعان می دارد که «حمله انهدام حذف یا تبدیل کردن اموالی که برای بقای غیرنظامیان ضروری است ممنوع است از جمله زمانی که این اشیاء بخشی از محیط زیست طبیعی باشند».

با توجه به نکات مطروحه رژیم صهیونیستی در جنگ غزه با نقض مکرر موازین حقوق بشر و حقوق بشردوستانه به صورت بسیار گسترده محیط زیست انسانی و طبیعی غزه را مورد تهاجم قرار داده است. به همین سبب می طلبد دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران همگام با نهادهای تخصصی در دستگاه های اجرایی نظیر ستاد حقوق بشر وزارت دادگستری و معاونت حقوقی ریاست جمهوری به طور جدی به ایجاد رویه و پیوستن به روندهای جهانی در خصوص محکومیت رژیم صهیونیستی با رویکردهای حقوق بشری و حقوق بشردوستانه بپردازند تا از این رهگذر نقض جدی حقوق بشر از سوی این رژیم در غزه پایان یابد و مرتکبان را مجبور به پاسخگویی کند.

پایان خبر زندگانی