چرا انحصار آموزش انگلیسی در مدارس نمی شکند؟

به گزارش زندگانی به نقل از قدس دوم آبان۱۳۸۱ شورای عالی آموزش و پرورش طرح «توسعه آموزش زبان های آلمانی فرانسوی ایتالیایی اسپانیولی و روسی» را به تصویب رساند. مصوبه ای که کمی پس از آن برای اجرا ابلاغ شد اما گزارش های صاحبنظران آموزشی حکایت از عملیاتی نشدن آن حتی برای یک دهه بعد داشت.

موضوعی که سرانجام انتقاد تند رهبر معظم انقلاب را به دنبال داشت به طوری که ایشان سیزدهم اردیبهشت ۱۳۹۵ در دیدار معلمان و فرهنگیان کشور فرمودند: «من همین جا این حرفی را که گاهی هم گفته ام به مسئولین آموزش وپرورش [تکرار می کنم ]؛ شاید به مسئولین محترم فعلی نگفته باشم اما قبل ها مکرر گفته ام؛ این اصرار بر ترویج زبان انگلیسی در کشور ما یک کار ناسالم است. بله زبان خارجی را باید بلد بود اما زبان خارجی که فقط انگلیسی نیست زبان علم که فقط انگلیسی نیست. چرا زبان های دیگر را در مدارس به عنوان درس زبان معین نمی کنند؟… چرا زبان فرانسه یا زبان آلمانی تعلیم داده نمی شود؟ زبان های کشورهای پیشرفته شرقی هم زبان بیگانه است این ها هم زبان علم است».
اگرچه در پی این تذکر برای رفع انحصار آموزش زبان انگلیسی در مدارس کشور اقداماتی از سوی وزارت آموزش و پرورش انجام شد اما به دلایل مختلفی به ویژه نداشتن نیروی انسانی لازم یا معلمانی که بتوانند دروس زبان های یاد شده را به دانش آموزان آموزش دهند و همچنین نبود استقبال کافی از زبان های موردنظر توسط دانش آموزان کار آن گونه که باید پیش نمی رفت تا اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی در ۲۷اردیبهشت سال گذشته اقدام به بازنگری و اصلاح مصوبه یاد شده کرد.
بر اساس مصوبه جدید شورا به وزارت آموزش و پرورش اجازه داده می شود براساس نیاز و تقاضای اجتماعی جدید و با رعایت اصل تنوع بخشی به زبان های خارجی علاوه بر زبان انگلیسی و پنج زبان فرانسه آلمانی ایتالیایی روسی و اسپانیایی به آموزش زبان های عربی و چینی نیز اقدام کند. همچنین براساس اصلاحیه صورت گرفته این وزارتخانه می تواند در مناطقی که امکان ارائه حضوری زبان های غیرانگلیسی وجود ندارد زبان های خارجی را به صورت غیرحضوری یا ترکیبی آموزش دهد و مهم تر اینکه باید سازوکارهای لازم را برای دانش آموزان متقاضی یادگیری و ارزشیابی زبان های خارجی غیرانگلیسی در کانون زبان ایران یا دیگر مؤسسات تربیتی-تخصصی مورد تأیید وزارت آموزش و پرورش فراهم کند.
با وجود این و در شرایطی که از نحوه آموزش زبان انگلیسی در مدارس کشور چندان ابراز رضایت نمی شود پرسش این است روند اجرای قانون توسعه آموزش زبان های خارجی غیر از انگلیسی در کشور به کجا رسیده و مهم تر اینکه اجرای کامل آن با چه چالش هایی مواجه است؟ 

آموزش و پرورش توان آموزش زبان های غیرانگلیسی را ندارد
رمضان رحیمی نایب رئیس کمیته آموزش مجلس شورای اسلامی در پاسخ به قدس می گوید: در تنوع بخشی به زبان های خارجی در بر همان پاشنه سابق می چرخد. در حال حاضر حتی آموزش زبان انگلیسی هم در مدارس به خوبی انجام نمی گیرد چه رسد به سایر زبان های بین المللی. 
اولویت اصلی وزارت آموزش و پرورش تأمین معلم مربی پرورشی و حتی نیروی خدماتی برای مدارس کشور است. این نهاد به دلیل نداشتن بودجه کافی کمبود دبیر زبان های خارجی کمی و پراکندگی ساعت آموزشی برای یادگیری زبان های خارجی عدم تألیف کتاب های زبان های فرانسوی چینی روسی و… این ظرفیت و کشش را ندارد که به دانش آموزان غیر از زبان های انگلیسی و عربی آموزش دهد.آموزش زبان های یاد شده در مؤسسات علمی آموزشی غیردولتی نیز اگرچه منع قانونی ندارد اما به خاطر پولی بودن این مراکز فقط درصد بسیار کمی از دانش آموزان که توان مالی بالایی دارند از این امکان استفاده می کنند. بخش بسیار بزرگی از دانش آموزان نمی توانند از طریق کانون زبان ایران و یا دیگر مؤسسات تخصصی زبان های خارجی را آموزش ببینند که این موضوع چندان با عدالت آموزشی سازگار نیست. 

این مصوبه به خوبی اجرا نشده است
معاون دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش هم به قدس می گوید: مصوبه توسعه زبان های خارجی غیر از انگلیسی هنوز در کشور به خوبی قابلیت اجرایی پیدا نکرده است و تا آنجا که اطلاع دارم در حال حاضر برخی زبان ها مثل آلمانی و فرانسوی به صورت خیلی محدود در مدارس تدریس می شوند.
موسی الرضا کفاش نیز از تأمین نشدن نیروی انسانی لازم برای تدریس زبان های خارجی می گوید و می افزاید: برای زبان انگلیسی از طریق دانشگاه فرهنگیان دبیرانی تربیت می شوند و آن ها انگلیسی را در مدارس تدریس می کنند؛ اما برای دیگر زبان ها اتفاق چندانی نیفتاده است. بنابراین برای آموزش زبان های دیگر هم در وهله نخست دانشگاه فرهنگیان باید اقدام به تربیت نیروی انسانی لازم کند چون در حال حاضر بیشترین چالش ما در اجرای مصوبه همین موضوع است. حتی آموزشگاه ها و مؤسسات تخصصی و تربیتی آزاد هم در آموزش زبان های غیرانگلیسی با کمبود دبیر یا مدرس مواجه هستند بنابراین اگر تقاضا برای یادگیری زبان های موردنظر افزایش یابد این ها هم پاسخگوی نیازها نخواهند بود. در مناطق کمتر برخوردار نیز شاید اصلاً چنین مؤسساتی وجود نداشته باشد. 
وی ادامه می دهد: سال گذشته مصوبه ای برای ایجاد مدرسه مجازی در کشور داشتیم و الان هم در شورا داریم روی اساسنامه این نوع مدرسه کار می کنیم که پس از تدوین باید در شورا به تصویب برسد تا برای اجرا ابلاغ شود. البته ارائه این نوع آموزش شاید آسان تر باشد اما باید به یاد داشته باشیم این مصوبه اوایل سال گذشته به تصویب رسیده و زمان زیادی از ابلاغ آن نگذشته است بنابراین اجرای مناسب آن نیازمند تأمین امکانات و تمهید شرایطی است.

اجرای مصوبه در سطح بسیار محدود
رضا خیرآبادی سرپرست حوزه تربیت و یادگیری زبان های خارجی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی هم به قدس می گوید: برای اجرای طرح آموزش زبان های خارجی باید زیرساخت های لازم مثل تأمین مدرس ایجاد علاقه در دانش آموزان برای فراگیری زبان های مورد نظر و… فراهم باشد؛ اما نبود چنین زیرساخت هایی موجب شده در عمل شاهد اجرای بسیار محدود مصوبه توسعه زبان های خارجی غیر از انگلیسی باشیم. درواقع به صورت رسمی فقط آموزش دو زبان آلمانی و فرانسوی وارد نظام آموزش و پرورش ما شده است. اگر واقع بینانه به موضوع نگاه کنیم آموزش این زبان ها را فقط در برخی کلانشهرها و مراکز استان ها مثل تهران شیراز اصفهان و مشهد داریم و در آزمون های نهایی پایه دوازدهم و آزمون کنکور نیز این دو زبان سنجش و ارزشیابی می شوند. به عبارت دیگر دانش آموزان کلانشهرها می توانند به جای زبان انگلیسی زبان های آلمانی و فرانسوی را برای یادگیری انتخاب کنند اما اجرای مصوبه یاد شده هنوز به دیگر شهرها و روستاهای کشور تسری پیدا نکرده است.
وی می افزاید: به هرحال اجرای مصوبه در سال های ۱۳۸۱ تا ۱۴۰۰ کامل و مناسب نبود یعنی با اینکه برای دو زبان آلمانی و فرانسوی اقداماتی ازجمله تولید کتاب انجام شد اما چون به میزان لازم برای آن ها مخاطب ایجاد نشده و چندان مورد استقبال دانش آموزان قرار نگرفته اند گسترش نیافته اند. البته در این قضیه کوچک بودن مدارس و پراکندگی متقاضیان برای آموزش زبان های خارجی هم نقش دارد. در واقع برخلاف بسیاری از کشورها که در هر یک از شهرهای آن ها تنها دو سه دبیرستان بزرگ وجود دارد و به همین خاطر آمار دانش آموزانشان بالا بوده و تقاضا هم برای آموزش زبان های مختلف بالاست در شهرهای ما تعداد مدارس زیاد است اما بیشتر آن ها در ابعاد کوچک ساخته شده اند در نتیجه به دلیل پایین بودن تعداد دانش آموزان تقاضا برای یادگیری زبان های خارجی غیر از انگلیسی در آن ها کم است. از سوی دیگر نباید از هژمونی زبان انگلیسی در کشور و حتی در دنیا غافل باشیم چون این نکته در همه جای دنیا جا افتاده که انگلیسی یک زبان بین المللی است. بنابراین خانواده ها و دانش آموزان اگر احساس کنند قرار است آموزش زبان دیگری جایگزین زبان انگلیسی شود آن را پس می زنند. یعنی انتظار مخاطب این بوده در کنار زبان انگلیسی بتواند یک زبان بین المللی دیگر را هم یاد بگیرد در حالی که براساس قانون فقط اجازه انتخاب یک زبان خارجی برای یادگیری در مدرسه وجود دارد.
خیرآبادی تنوع بخشی به آموزش زبان های خارجی در ایران را سیاستی کاملاً درست و منطقی می خواند و می گوید: بر این اساس نیز از اواخر دهه ۹۰ شاهد تلاش وزارت آموزش و پرورش در ایجاد زمینه های بیشتر برای اجرای بهتر این مصوبه بودیم و سعی کردیم این کار را از چند بُعد انجام دهیم؛ نخست از بعد آموزشی بازتعریفی از کتاب های آلمانی و فرانسوی داشتیم و حتی کتاب های جدیدی را برای پایه هفتم تدوین و تألیف کردیم اما در مجموع به دلایلی مثل غیرحضوری شدن آموزش ها در پی شیوع کرونا و نداشتن دبیرانی که به صورت آنلاین زبان های یاد شده را آموزش دهند هنوز به مرحله اجرا نرسیده است. 
وی از بازنگری در مصوبه توسعه زبان های خارجی و افزایش زبان های عربی و چینی برای آموزش در مدارس کشور به عنوان یکی دیگر از اقدامات وزارت آموزش و پرورش در سال های اخیر یاد می کند و می افزاید: در واقع ما از نظر قانونی گسترشی در این حوزه داشتیم یعنی آموزش همه زبان های رسمی سازمان ملل متحد را در کشور رسمیت دادیم چون تا پیش از بازنگری و اصلاح مصوبه یاد شده از زبان های رایج در قاره آسیا آموزش هیچ زبانی را به صورت رسمی نداشتیم اما الان از بعد سیاست گذاری و قانونی آموزش عربی و چینی را داریم. سرپرست حوزه تربیت و یادگیری زبان های خارجی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی با اشاره به اینکه براساس اصلاحیه مصوبه یاد شده هر کدام از سازمان ها و نهادهای مسئول نقش مشخصی دارند عنوان می کند: سازمان پژوهش مسئولیت نوشتن برنامه درسی و تألیف کتاب و یا متناسب سازی کتاب های زبان را به عهده دارد؛ بر این اساس این بار می خواهیم کار را علمی تر پیش ببریم. برای این منظور هم نخستین گام ما تدوین راهنمای برنامه درسی زبان خارجی دانش آموزان خواهد بود. از این رو در تلاشیم با کمک کانون زبان ایران به عنوان یکی از مجریان کارگروه هایی تخصصی برای تدوین راهنمای برنامه درسی زبان ها تشکیل دهیم چون اگر نقشه راه داشته باشیم به سرعت می توانیم محتوای کتاب ها را تولید کنیم یا متناسب سازی آن ها را داشته باشیم. ضمن اینکه چشم انداز آموزشی ما از صفر تا صد مشخص می شود و این گونه راحت تر وارد جذب و پذیرش نیرو یا مدرس زبان خواهیم شد. 
وی سپس به چرایی عدم ورود آموزش و پرورش به آموزش مجازی زبان های یاد شده اشاره می کند و می گوید: ما از آموزش رسمی صحبت می کنیم نه آموزش مکمل. نگاهی که وجود دارد این است زبان های مورد نظر جایگزین زبان انگلیسی شود یعنی دانش آموزی که مثلاً در زبان فرانسه نمره ۱۵ آورده باید متناسب با نمره ای باشد که قبلاً در زبان انگلیسی می آورد چون این گونه موارد در سوابق تحصیلی دانش آموزان نقش دارد. 
خیرآبادی با اشاره به اینکه تدوین راهنمای مکمل های آموزشی زبان های یاد شده در حال انجام است تصریح می کند: قصد داریم با کمک کانون زبان ایران در اسرع وقت تدوین راهنمای مکمل ها را تمام کنیم اما به نظر می رسد برای چنین اتفاقی باید دوسال منتظر بمانیم چون نمی خواهیم کاری را که مربوط به نظام آموزش رسمی است شتاب زده پیش ببریم و دچار پیامدهای منفی اش شویم؛ وگرنه ناظر به اصلاحیه مصوبه توسعه زبان های خارجی به کانون یا دیگر مؤسسات زبان می گوییم برای جذب و آموزش دانش آموزان از طریق مجازی اقدام کنند که در این صورت پس از دو سه سال باید شاهد عدم توازن ها و ضایع شدن حق بعضی از دانش آموزان باشیم. وی با بیان اینکه آموزش زبان های خارجی در مدارس کشور کاملاً رایگان است می افزاید: چون آموزش آن ها در مدارس جزو آموزش رسمی تلقی شده است اما موضوع آموزش زبان های مورد نظر در کانون زبان ایران یا دیگر مؤسسات تخصصی و آموزشی هنوز کاملاً مشخص نیست. یعنی در ماده واحده اصلاحی مصوبه بحث اقتصادی مطرح نشده اما به نظر می رسد خواسته نظام آموزشی با توجه به اهمیت توسعه عدالت آموزشی این است که استفاده از ظرفیت های برون سازمانی برای آموزش زبان یاد شده نباید هزینه ای برای دانش آموزان داشته باشد. 

پایان خبر زندگانی