چریک جامعه شناس – زندگانی

به گزارش زندگانی جواد حیدری در یادداشتی در فرهیختگان نوشت:

رمان «خار و میخک» اثری ادبی است که یحیی سنوار اسطوره مقاومت و شهید قهرمان نوشته و داستانی پر از مبارزه استقامت و مقاومت در برابر اشغالگری اسرائیل را روایت می کند. این رمان که در دوران طولانی زندان سنوار در اسرائیل نوشته شده بازتابی از تجربیات شخصی او باورهایش درباره مبارزه و امید به آینده فلسطین است.

سنوار در این کتاب از طریق نمادهای «خار» و «میخک» تلاش می کند پیام های عمیقا انسانی درباره رنج مبارزه و زیبایی امید به مخاطبانش منتقل کند. این رمان بیانگر روایتی است که درون خود دو عنصر متضاد یعنی سختی و رنج (خار) و زیبایی و امید (میخک) را به تصویر می کشد. در این راستا کتاب به گونه ای تمثیلی زندگی و مبارزه فلسطینی ها در برابر اشغالگری و همچنین جنبه های انسانی و روانشناختی مقاومت را به تصویر می کشد.

۱. زندگی در زندان و تأثیر آن بر روح و روان
در خار و میخک نویسنده تلاش می کند تجربه زندان را به عنوان محوری ترین عنصر روایت معرفی کند. سنوار خود حدود ۲۳ سال در زندان های اسرائیل محبوس بود و این مدت طولانی به او فرصت داد تا به عمق مسائلی همچون روانشناسی زندان و مقاومت بپردازد. او از این تجربه شخصی بهره می برد تا به تأثیرات روحی و روانی زندان بر افراد بپردازد و نشان دهد که چگونه حبس و شرایط دشوار می تواند هم افراد را بشکند و هم آنان را به مقاومت وادارد. این حالت دوگانه در سراسر رمان حس می شود؛ از یک طرف فشارهای سنگین و از طرف دیگر مقاومت و ایستادگی. رمان خار و میخک به زندگی در زندان و تأثیر آن بر روح و روان اشاره دارد. یحیی سنوار که سال ها در زندان های اسرائیل حبس بوده از تجربه های شخصی خود در این دوران به عنوان ماده اولیه برای خلق این بخش از رمان استفاده کرده است. در این محور نویسنده به عمق تجربه های روانی و عاطفی افراد در زندان پرداخته و نشان می دهد زندان تنها یک مکان فیزیکی نیست بلکه فضایی است که در آن روح و روان افراد به چالش کشیده می شود. سنوار به خوبی به تأثیرات زندان بر شخصیت ها و چالش های روانی و احساسی ای که با آن روبه رو می شوند اشاره می کند. زندانیان در یک فضای بسته و تحت کنترل شدید به سر می برند که به تدریج روی روان شان تأثیر می گذارد. احساسات مختلفی مانند ترس خشم ناامیدی اضطراب و گاه امید به تغییر شرایط همه در این محیط بروز می کنند. در اینجا زندان به عنوان یک آزمایشگاه روانشناختی عمل می کند که انسان ها را در برابر شدیدترین فشارها قرار می دهد. یکی از نکات اصلی این بخش از رمان این است که زندان می تواند افراد را بشکند یا آنان را به سمت مقاومت بیشتر سوق دهد. برخی از زندانیان ممکن است تحت فشارهای شدید روحی و جسمی تسلیم شوند و احساس شکست کنند درحالی که دیگران از همان سختی ها برای تقویت اراده و مقاومت خود استفاده می کنند. این تقابل در شخصیت های رمان به خوبی منعکس می شود و نویسنده نشان می دهد چگونه برخی از زندانیان با تحمل شرایط دشوار به قدرتی درونی دست پیدا می کنند. در این رمان زندان تنها مکانی برای سرکوب جسم نیست بلکه جایی است که شخصیت ها به نوعی خودشناسی می رسند. در میان سختی های فیزیکی و روانی افراد به تأمل در زندگی آرزوها و باورهای خود می پردازند. این تأمل ها هم به رشد شخصی آنها کمک می کند و هم باعث تقویت انگیزه هایشان برای ادامه مبارزه می شود. سنوار به شکلی ضمنی این پیام را می رساند که حتی در محیط های سرکوبگر نیز می توان به عمق بیشتری از خودشناسی و فهم زندگی رسید. همچنین سنوار به روابط میان زندانیان و حمایت های روانی که از یکدیگر دریافت می کنند می پردازد. در محیط زندان زندانیان اغلب برای حفظ روحیه و زنده نگه داشتن امید به یکدیگر تکیه می کنند. این روابط انسانی علی رغم شرایط سخت نشانگر همبستگی و امیدواری است که در دل هر فرد مقاومت گری وجود دارد. درنهایت یکی از مفاهیم کلیدی در این بخش از رمان فشار روانی و تقابل آن با امید است. زندان به عنوان مکانی از فشارهای شدید و کنترل های بیرونی سعی می کند اراده و مقاومت زندانیان را بشکند. اما سنوار در این رمان نشان می دهد در دل این فشارها همیشه جایی برای امید و نوری از مقاومت وجود دارد. شخصیت های رمان با وجود تمام سختی ها همچنان به نوعی امید به آزادی و تغییر شرایط پایبندند. در کل محور زندگی در زندان و تأثیر آن بر روح و روان در رمان خار و میخک نه تنها به تصویر واقع گرایانه ای از تجربه های زندانیان فلسطینی می پردازد بلکه به نوعی به قدرت روانی و درونی انسان ها در مواجهه با فشارهای بیرونی و توانایی شان برای مقاومت و امیدواری در شرایط سخت اشاره می کند. سنوار به خوبی توانسته از تجربه های شخصی خود در زندان بهره ببرد تا این پیام را منتقل کند که زندان تنها جایی برای حبس فیزیکی نیست بلکه مکانی است که در آن روان و روح انسان ها به چالش کشیده می شود و در این میان برخی تسلیم می شوند و برخی دیگر از دل همین سختی ها به قوی ترین شکل ممکن به مقاومت ادامه می دهند.

۲. رنج و امید
دوگانه «خار» و «میخک» در عنوان کتاب استعاره ای از واقعیت زندگی فلسطینیان است. خار نماد رنج سختی و فشارهایی است که به طور روزمره در زندگی تحت اشغال و به ویژه در زندان ها با آن روبه رو می شوند. درمقابل میخک نمادی از زیبایی امید و عشق است که در دل این سختی ها زنده می ماند. این تقابل از عناصر کلیدی رمان است و سنوار به وضوح تلاش می کند نشان دهد حتی در تاریک ترین لحظات زندگی همچنان بارقه های امید وجود دارد. محور دوم رمان خار و میخک به رنج و امید می پردازد که یکی از مفاهیم کلیدی و تمثیلی رمان است. سنوار در این محور تلاش می کند تا تضاد بین رنج و سختی های زندگی تحت اشغال و زندان را با امید و زیبایی که همچنان در دل این سختی ها زنده می ماند نشان دهد. این تقابل نمادین بین خار و میخک به عنوان عناصر اصلی عنوان رمان به خوبی بیانگر مبارزه ای است که در زندگی روزمره فلسطینی ها و به ویژه زندانیان جاری است. خار نمادی از رنج سختی فشار و دشواری هایی است که فلسطینی ها در مواجهه با اشغالگری حبس شکنجه و ستم تجربه می کنند. این خارها در سراسر زندگی آنها حضور دارند و نشان دهنده چالش های مداومی است که با آن مواجه اند. شرایط زندان فشارهای روحی و جسمی و ناامیدی هایی که از وضعیت سیاسی و اجتماعی ناشی می شود همگی از مصادیق این خارند. میخک در مقابل نماد زیبایی امید عشق و مقاومت است که حتی در سخت ترین شرایط نیز می تواند زنده بماند. این گل زیبا برخلاف محیط خشن و دشوار خار نمادی از امید به آینده و بهبودی است. میخک نشان می دهد در دل همه این سختی ها هنوز هم جایی برای امید و نور وجود دارد. این امید ممکن است در قالب عشق به سرزمین امید به آزادی یا حتی روابط انسانی و پیوندهایی که میان زندانیان شکل می گیرد بروز کند.
سنوار در این رمان از طریق شخصیت ها و داستان های فرعی به این نکته می پردازد که چگونه رنج ها و فشارهای زندان و زندگی تحت اشغال تأثیرات عمیقی بر روح و روان افراد دارد. اما در همین حین او نشان می دهد چگونه امید به عنوان یک نیروی قوی می تواند در مقابل این رنج ها قرار بگیرد و افراد را به ادامه زندگی و مقاومت وادار کند. رمان خار و میخک به شدت به رنج های فیزیکی و روانی ای که زندانیان و فلسطینی ها به طور کلی تجربه می کنند توجه دارد. شرایط ناگوار زندان شکنجه دوری از خانواده و بلاتکلیفی های سیاسی همگی نمادهایی از این رنج هایند. در این وضعیت بسیاری از شخصیت ها به نوعی با احساس ناامیدی و ناتوانی مواجه می شوند. این رنج ها می توانند انسان ها را به مرز شکست روانی برسانند و گاه آنها را از مقاومت بازدارند. با این حال سنوار به دقت نشان می دهد که در دل این رنج ها امید و عشق همچنان زنده است. امید به آینده آزادی بازگشت به خانه و خانواده و حتی عشق به همرزمان و دوستان می تواند نیرویی قدرتمند برای مقابله با ناامیدی باشد. عشق به سرزمین فلسطین و آرمان آزادی نیز در این میان نقشی کلیدی ایفا می کند. سنوار از طریق شخصیت های مختلف این پیام را منتقل می کند که حتی در تاریک ترین شرایط امید همچنان می تواند به عنوان نیروی محرک برای ادامه مقاومت باقی بماند.
تقابل بین رنج و امید به نوعی بازتاب دهنده قدرت روحی شخصیت های رمان است. هرچند فشارها و رنج ها می توانند آنها را به مرز شکست برسانند اما نیروی امید به عنوان یک عنصر حیاتی آنها را زنده نگه می دارد و به آنها انگیزه ادامه مبارزه را می دهد. این قدرت روحی به ویژه در لحظاتی که شخصیت ها با تصمیم های سخت و دشواری های طاقت فرسا روبه رو می شوند به نمایش گذاشته می شود. یکی از پیام های مهم رمان این است که حتی در شرایطی که همه چیز علیه فرد است امید به آینده و تغییر شرایط می تواند نیرویی قوی برای ادامه زندگی و مقاومت باشد. سنوار نشان می دهد حتی در دل زندان ها و تحت شدیدترین فشارها انسان ها همچنان به بهبود و تغییر شرایط امیدوارند. این امید ممکن است کوچک و شکننده به نظر برسد اما می تواند تفاوت بین تسلیم شدن و مقاومت کردن باشد.

۳. عشق و انسانیت
برخلاف تصور عمومی از زندگی زندانیان سیاسی که ممکن است تنها حول مسائل مبارزاتی و سیاسی باشد در این رمان نشانه هایی از عشق دلبستگی های انسانی و احساسات عمیق به چشم می خورد. سنوار در رمان خود نشان می دهد حتی در میان دیوارهای زندان و در برابر فشارهای سخت عشق و دلبستگی های انسانی هنوز وجود دارند و می توانند نیرویی قوی برای مقاومت و ادامه زندگی باشند. این عشق نه تنها میان انسان ها بلکه عشق به سرزمین آزادی و آرمان های مشترک است. یحیی سنوار در این محور به شکلی عمیق به جنبه های انسانی عاطفی و اخلاقی مبارزه فلسطینی ها می پردازد. برخلاف تصوری که ممکن است از مبارزان و زندانیان سیاسی وجود داشته باشد در این رمان نشان داده می شود مبارزه و مقاومت تنها درباره مسائل نظامی و سیاسی نیست بلکه بعدی انسانی و عاطفی نیز دارد که تأثیر عمیقی بر شخصیت ها و تصمیم هایشان می گذارد. در این رمان سنوار بر این نکته تأکید دارد که عشق حتی در شرایط دشوار زندان و اشغال همچنان وجود دارد و به عنوان یک نیروی قوی برای ادامه زندگی و مقاومت عمل می کند. عشق در این رمان به چندین شکل متفاوت تجلی می یابد:

الف) عشق به خانواده: بسیاری از شخصیت های داستان درحالی که دور از خانواده هایشانند همچنان به آنها عشق می ورزند و این دلبستگی به خانواده یکی از منابع اصلی قدرت آنها برای تحمل سختی های زندان است. امید به دیدار دوباره با خانواده یا بازگشت به خانه نقشی محوری در روحیه و انگیزه آنها برای ادامه مبارزه دارد.

ب) عشق به سرزمین: عشق به فلسطین و آرمان آزادی ازجمله موضوعات محوری رمان است. شخصیت های رمان حتی در بدترین شرایط به عشق به سرزمین خود پایبندند و همین عشق است که آنها را به ادامه مقاومت وامی دارد. این عشق چیزی فراتر از احساسات شخصی است و به یک آرمان بزرگ تر یعنی آزادی و عدالت برای مردم فلسطین مرتبط است.

ج) عشق به همرزمان و هم زنجیری ها: در محیط زندان پیوندهای عمیقی میان زندانیان شکل می گیرد. این پیوندها نه تنها به دلیل همدردی با وضعیت مشترکشان است بلکه به عنوان یک نوع عشق انسانی و اخلاقی به یکدیگر نیز دیده می شوند. زندانیان با حمایت از یکدیگر و ایجاد روابط نزدیک از لحاظ روانی و عاطفی یکدیگر را تقویت می کنند و این روابط به یکی از ستون های اصلی مقاومت آنها تبدیل می شود.

سنوار در این محور نشان می دهد حتی در دل شدیدترین ظلم ها و فشارها انسانیت همچنان پابرجا می ماند. درحالی که شرایط زندان و اشغال سعی در سرکوب و تخریب روحیه افراد دارد اما بسیاری از شخصیت های رمان با حفظ اخلاقیات و انسانیت خود نشان می دهند ظلم نمی تواند هسته انسانی آنها را نابود کند. این مفهوم در رمان به وضوح به چشم می خورد؛ جایی که زندانیان با وجود تمام سختی ها به اصول انسانی و اخلاقی خود پایبند می مانند و از کمک به یکدیگر و حفظ کرامت خود دریغ نمی کنند. عشق در رمان خار و میخک به عنوان نیرویی قوی برای مقاومت و ایستادگی در برابر ظلم و ستم مطرح می شود. این عشق است که به شخصیت ها انگیزه می دهد تا از ادامه مبارزه دست نکشند. درواقع عشق به خانواده سرزمین و همرزمان آنها را از فروپاشی روانی در زندان نجات می دهد و به آنها کمک می کند تا در برابر فشارهای شدید روانی و جسمی مقاومت کنند. این مفهوم به وضوح در شخصیت ها و روابط میان آنها بازتاب پیدا می کند.

سنوار به شکلی هنرمندانه رابطه میان عشق و مبارزه را نشان می دهد. برخلاف تصور رایج که مبارزه معمولا با خشونت و خشم همراه است در این رمان عشق به عنوان یکی از انگیزه های اصلی مبارزه معرفی می شود. شخصیت های داستان نه از سر نفرت بلکه از سر عشق به سرزمین آزادی و مردم خود مبارزه می کنند. این عشق است که مبارزه آنها را معنادار و عمیق تر می کند و به آنها قدرت می دهد تا در برابر دشواری ها ایستادگی کنند. یکی از جنبه های مهم این محور مبارزه درونی شخصیت ها میان احساسات انسانی شان (عشق) و شرایط خشن و سختی است که در آن قرار دارند. این مبارزه درونی به یکی از موضوعات کلیدی رمان تبدیل می شود. شخصیت ها گاه مجبور می شوند تصمیم های دشواری بگیرند که میان عشق به دیگران و وظایف مبارزاتی شان تضاد ایجاد می کند. اما سنوار نشان می دهد حتی در این شرایط نیز عشق و انسانیت به عنوان نیروهای غالب باقی می مانند و شخصیت ها را از درون قوی تر می کنند. در محور عشق و انسانیت یحیی سنوار تلاش می کند نشان دهد مقاومت فلسطینی ها در برابر اشغال نه تنها بر پایه سیاست و جنگ بلکه بر پایه عشق به زندگی خانواده سرزمین و همرزمان شکل گرفته است. این عشق نیرویی است که به شخصیت ها توانایی می دهد تا در برابر فشارهای شدید روانی و جسمی مقاومت کنند و انسانیت خود را حتی در دل سخت ترین شرایط حفظ کنند. سنوار در این محور به عمق روابط انسانی و تأثیرات عشق بر مقاومت و ایستادگی پرداخته و نشان می دهد عشق می تواند یکی از قوی ترین و نیرومندترین انگیزه ها برای ادامه مبارزه در برابر ظلم باشد.

۴. مقاومت به عنوان یک جهاد روانی
یکی از پیام های اصلی رمان این است که مقاومت فلسطینی ها تنها یک مبارزه نظامی یا فیزیکی نیست بلکه یک جهاد روانی و عاطفی است. در این راستا نویسنده می خواهد نشان دهد مقاومت نیازمند قدرت روحی و روانی بالایی است. شخصیت های داستان با فشارهای روانی سنگینی روبه رویند اما از طریق این مقاومت درونی به نیرو و انگیزه های بیشتری دست می یابند. محور چهارم رمان خار و میخک به مقاومت به عنوان یک جهاد روانی می پردازد. در این محور یحیی سنوار نشان می دهد مبارزه فلسطینی ها در برابر اشغالگری و ظلم نه تنها یک نبرد نظامی یا فیزیکی است بلکه بخش قابل توجهی از آن به شکل یک جهاد روانی و روحی انجام می گیرد. سنوار با توجه به تجربه های شخصی خود از دوران طولانی حبس در زندان های اسرائیل به خوبی توانسته به عمق این مبارزه روانی بپردازد و آن را به عنوان یک عنصر کلیدی در مقاومت فلسطینی ها به تصویر بکشد.
جهاد روانی در این رمان به مبارزه ای اشاره دارد که در سطح ذهن و روح انسان رخ می دهد. این نوع مبارزه شامل رویارویی با فشارهای روانی احساس ناامیدی ترس افسردگی و تلاش برای حفظ اراده و انگیزه در شرایط دشوار است. درحالی که جهاد فیزیکی به مبارزه مسلحانه و مقاومت در برابر دشمن در میدان نبرد مربوط می شود جهاد روانی به جنگ درونی انسان با ناامیدی ها و فشارهای روحی پرداخته و حفظ امید و انگیزه را در شرایط سخت مطرح می کند. زندانی شدن و زندگی تحت شرایط سخت به ویژه برای مبارزان فلسطینی بخش بزرگی از مبارزه آنهاست. زندان به عنوان ابزاری برای شکستن روحیه و اراده زندانیان عمل می کند. در این شرایط زندانیان با فشارهای روانی زیادی روبه رویند؛ ازجمله دوری از خانواده شکنجه بلاتکلیفی فشارهای جسمی و روحی و تلاش های سیستماتیک برای تضعیف روحیه آنها. سنوار در این محور از رمان نشان می دهد چگونه شخصیت های داستان با این فشارهای روانی مقابله می کنند و چگونه این جهاد درونی بخش جدایی ناپذیری از مقاومت آنهاست.
یکی از موضوعات مهم در این محور مقاومت در برابر شکست روحی است. شخصیت های داستان هرچند تحت فشارهای شدید قرار دارند اما از طریق جهاد روانی سعی می کنند روحیه و اراده خود را حفظ کنند. سنوار نشان می دهد این مقاومت روانی در برخی موارد حتی از مبارزه فیزیکی دشوارتر است زیرا انسان باید به طور مداوم با خود احساسات و افکارش بجنگد تا تسلیم ناامیدی و شکست نشود. یکی از عناصر مهم جهاد روانی در رمان حفظ امید و انگیزه برای ادامه مبارزه است. در شرایط زندان و تحت فشارهای سنگین گاهی امید به تغییر شرایط یا آزادی از دست می رود و زندانیان ممکن است احساس کنند هیچ راهی برای نجات وجود ندارد اما شخصیت های رمان از طریق این جهاد روانی با حفظ امید و ایمان به آینده انگیزه خود را برای ادامه مبارزه حفظ می کنند. این امید گاه از طریق پیوندهای انسانی و عشق به خانواده یا سرزمین و گاه از طریق ایمان به عدالت و آرمان های مبارزه تقویت می شود. در این محور سنوار به نقش همبستگی میان زندانیان و اهمیت حمایت روانی که از یکدیگر دریافت می کنند توجه دارد. زندانیان در مواجهه با فشارهای روانی از طریق ایجاد پیوندهای محکم با یکدیگر و حمایت متقابل تلاش می کنند تا این جهاد روانی را به صورت جمعی پیش ببرند. این همبستگی نه تنها به آنها کمک می کند تا فشارهای روانی را بهتر تحمل کنند بلکه به آنها نیرو و انگیزه بیشتری برای مقاومت می دهد. یکی از نکات برجسته این محور تقابل میان قدرت ذهنی و روحی زندانیان و فشارهای بیرونی است. درحالی که سیستم اشغالگر و زندان ها با ابزارهای فیزیکی و روانی سعی در شکستن اراده زندانیان دارند اما شخصیت های رمان نشان می دهند قدرت ذهنی و روانی می تواند این فشارها را خنثی کند. این تقابل به نوعی نشان دهنده ایمان به قدرت درونی انسان و توانایی او برای مقاومت در برابر هرگونه ستم و ظلم است.
یکی دیگر از عناصر مهم جهاد روانی در این رمان پیوند آن با ایمان به آرمان های بزرگ تر مانند عدالت آزادی و ایمان دینی است. سنوار به خوبی نشان می دهد که چگونه ایمان به یک هدف والاتر می تواند به زندانیان کمک کند تا از لحاظ روانی قوی تر شوند و تسلیم نشوند. این ایمان گاه به شکل باور به آزادی و گاه به شکل ایمان دینی و اعتماد به عدالت خداوند نمود پیدا می کند و به عنوان یکی از پایه های جهاد روانی عمل می کند. محور مقاومت به عنوان یک جهاد روانی در رمان خار و میخک به شکلی عمیق به نقش روان و روحیه در مبارزه فلسطینی ها می پردازد. سنوار از طریق این محور نشان می دهد مقاومت تنها یک نبرد فیزیکی نیست بلکه نبردی درونی با احساسات افکار و فشارهای روانی نیز است.

پایان خبر زندگانی