همنوایی چراغ ‏های روشن – زندگانی

شرکت های نوآور و فناور به عنوان نهادهایی که مدعی ایجاد تغییرات مثبت و بهینه با فعالیت های خود بودند بخش مسئولیت اجتماعی را به شکلی جدی پیگیری کردند. مسئولیت اجتماعی می تواند طرح های مختلفی را شامل شود؛ از اهدای کمک های مالی به سازمان های خیریه گرفته تا مشارکت در طرح های عام المنفعه. اما نوعی از مسئولیت اجتماعی که اتفاقاً این واژه را به درستی تعریف می کند راه اندازی پروژه هایی است که در راستای تخصص و فعالیت ها یک کسب وکار باشد.

در چنین پروژه هایی مسئله فقط تزریق مالی و اختصاص بودجه مناسب نیست بلکه شرکت ها در این مواقع «زمان» و «نیروی متخصص» خود را در اختیار پروژه ها می گذارند که اهمیت آن اگر از منابع مالی بیشتر نباشد کمتر هم نیست.  

یکی از شرکت های نوآور قدیمی که همیشه به دنبال پروژه های مسئولیت اجتماعی همخوان با ماهیت کاری خود بوده دیجی کالاست و در میان پروژه های مسئولیت اجتماعی دیجی کالا پروژه «تا…کد» که هدف خود را پر کردن فاصله بین دوست داشتن ها و نرسیدن ها در حوزه تکنولوژی تعریف کرده اهمیت ویژه ای دارد.

این پروژه دغدغه جوان هایی در بازه سنی ۱۸ تا ۲۹ سال را دارد که به واسطه تبلیغات دنیای فناوری استیو جابز و ایلان ماسک را الگوی خود قرار داده اند اما راه تبدیل شدن به فردی تأثیرگذار در حوزه فناوری را نمی دانند؛ راهی که در مناطق کمتر توسعه یافته ایران لغزنده و ناهموار است. تجربیات کشورهای دیگر دنیا برای جوانان مشتاق کار در این حوزه نشان می دهد که آنها بر فضای کار آنلاین سرمایه گذاری کرده اند و این مسیری است که در پاکستان هند و بسیاری از کشورهای منطقه پیموده شده و موفقیت آمیز بوده است.

دیجی کالا سرمایه گذاری روی این دغدغه را در قالب پروژه مسئولیت اجتماعی «تا…کد» کلید زد. پروژه ای که در آن جوانان علاقه مند سه استان سیستان و بلوچستان خراسان جنوبی و شهرستان های استان تهران در دوره آموزشی دیتا ساینس برنامه نویسی فرانت اند و بک اند شرکت کردند. مسیری برای تحقق عدالت آموزشی که به جوانان این سه استان کمک کرد تا از کدنویسی به درآمد برسند.

در این دوره آموزشی ۹ ماهه از متخصصان تکنولوژی دیجی کالا که داوطلبانه وقت گذاشتند تا مؤسسه «کاریار» به عنوان همکار آموزشی – مهارتی حضوری پررنگ داشتند همچنین پلتفرم های کاریابی مانند «جابینجا» و «پونیشا» هم فضای خود را به صورت ویژه در اختیار مهارت آموزهای دیجی کالا قرار دادند.

بومی سازی یک نسخه جهانی

«تا…کد» محصول طرح یک مسئله است. مسئله ای که ریشه های آن به عمق فقر و نبود عدالت آموزشی در کشور می رسد. آن طور که مصطفی شعبان پور مدیر بخش مسئولیت اجتماعی دیجی کالا می گوید مسئله اصلی افزایش نرخ فقر و حضور چهار دهک از ایرانیان زیر خط فقر است. این بخش از جامعه برای رهایی از فقر به دو شیوه واکنش نشان می دهند؛ یا مجبور به کار بیشتر می شوند تا فقیرتر نشوند یا باید وارد حوزه های جدیدی بشوند. آن طور که آمارها می گویند بخشی از افراد زیر خطر فقر نه تنها مشغول کارند بلکه بعضی دوشیفته فعالیت می کنند اما درآمدشان کفاف زندگی را نمی دهد. راه دوم اما یادگیری مهارتی جدید است.

مصطفی شعبان پور با نگاهی به آمار ترک تحصیل در کشور که در سال گذشته به ۹۱۱ هزار دانش آموز رسیده از کودکانی می گوید که از چرخه آموزش و کسب مهارت خارج می شوند. کسانی که در آینده نه بازار محلی ظرفیتی برای اشتغال آنها دارد نه آموزشی دیده اند. این باعث می شود با پدیده ای در کشور مواجه شویم که در کل دنیا وجود دارد و آن پدیده پیچیده «نیت» است؛ افرادی در رده سنی ۱۵ تا ۲۹ سال که نه شغل دارند و نه تحت آموزش هستند جوانانی که یا به آسیب کشیده می شوند یا افسرده می شوند. کسانی که برای اشتغال در یک کارخانه مهارت لازم را ندارند و اگر هم مهارتی به آنها آموزش داده شود در شهر کوچک خود نمی مانند و درنهایت مجبورند تا به شهرهای بزرگ مهاجرت کنند. 

مدیر مسئولیت اجتماعی دیجی کالا سرمایه گذاری بر حوزه کاری آنلاین را نسخه مناسبی برای کمتر کردن آسیب چنین پدیده ای می داند. او می گوید: «کشورهایی مانند هند پاکستان و بنگلادش به شدت روی این راه حل سرمایه گذاری می کنند. بخشی از سرمایه گذاری مبتنی بر مهارت آموزی و بخشی دیگر مبتنی بر ایجاد فرصت شغلی دورکار است. کشور ما خیلی به این مسئله بی تفاوت است. «تا…کد» دقیقاً به دنبال ایجاد فضا برای چنین افرادی است.» 

او معتقد است با ایجاد چنین فضایی از یک طرف میزان اشتغال افزایش پیدا می کند و از طرف دیگر عدالت جنسیتی در محیط کار باتوجه به ایجاد موقعیت شغلی دورکار برابر خواهد شد. شعبان پور می گوید: «در منطقه «منا» که شامل خاورمیانه و شمال آفریقاست تنها ۱۸درصد زنان در محیط کار حضور دارند و همین عدد در محیط کار آنلاین به ۵۶ درصد می رسد. درواقع شما می توانید با تقویت اقتصاد گیگ حضور زنان را در محیط کار سه برابر کنید و از این طریق روی اشتغال زایی نسل جوان نیز سرمایه گذاری کنید. کشورهایی مانند هند که در زمینه اقتصاد گیگ سرمایه گذاری کردند نیز این طور نیستند که همه نیروهایشان با آمریکا و کانادا کار کنند و ۷۵ درصد آنها در حال تأمین نیازهای کشور خودشان هستند.»

اقتصاد گیگ به مدلی گفته می شود که در آن افراد به جای داشتن یک شغل تمام وقت و ثابت به صورت پروژه ای با شرکت ها همکاری می کنند. در این مدل اقتصادی کارها به صورت خرد به افراد مختلف واگذار می شود و این افراد با استفاده از پلتفرم های آنلاین به کارفرما و به یکدیگر متصل می شوند. برنامه نویسی به صورت فریلنس یکی از مثال های اشتغال در اقتصاد گیگ است.

«تا…کد» از دیجی کالا زندگانی جرقه خورد

هزینه اولیه پروژه مسئولیت اجتماعی «تا…کد» از کمیسیون کالاهای اهدایی به پروژه مسئولیت اجتماعی دیجی کالا زندگانی تأمین شد. تجمیع این کمیسیون طی دوسال ونیم ۳۵۰ میلیون تومان بود که در صندوق دیجی کالا زندگانی جمع شد و دیجی کالا با اختصاص ۳۵۰ میلیون تومان دیگر این پروژه عام المنفعه را آغاز کرد. از بین گزینه هایی که وجود داشت تصمیم بر این شد که یک پروژه در حوزه تکنولوژی و فرصت های برابر شغلی تعریف شود تا با توجه به تکنولوژیک بودن دیجی کالا و ظرفیت های آن با ماهیتش همخوانی بیشتری داشته باشد. البته حضور داوطلبانه منابع انسانی متخصص دیجی کالا هم توانست به قدرت و اثرگذاری این پروژه کمک کند. اواخر بهمن ماه ۱۴۰۱ این پروژه شروع شد.

آن طور که مصطفی شعبان پور می گوید در فاز بعدی با مؤسسه کاریار صحبت شد چون جامعه هدف مؤسسه کاریار افرادی هستند که بخش قابل توجهی از آن ها جزو گروه «نیت» در ایران محسوب می شوند. این مؤسسه برای این افراد با در نظر گرفتن توانایی آنها آموزش برنامه نویسی و دیتا ساینس برگزار می کند. بنابراین جامعه هدف کاریار و دیجی کالا با یکدیگر هماهنگی داشت.

شعبان پور می گوید: «می خواستیم جامعه ای را انتخاب کنیم که نه سطح بالای دسترسی به آموزش دارد و نه آن قدر ضعیف است که آموزش پذیر نباشد. هدف ما جامعه متوسط بود.» دو هدف مهم دیگر این پروژه جذب بیشتر دختران علاقه مند به این حوزه در راستای عدالت جنسیتی در محیط کار و هدف بعدی و شاید مهم ترین آنها متصل شدن کارآموزان به بازار کار بود. به همین دلیل باید روی همه جوانب کار می شد. روند آموزش باتوجه به منتورها و مربیانی که از دیجی کالا و دیگر استارتاپ ها به پروژه پیوسته بودند به صورت دقیق و حرفه ای پیش می رفت اما هدف مهم دست پیدا کردن مهارت آموزان به بازار کار بود که نیاز به تصمیمات عملگرایانه تری داشت. پروژه اول هشت ماه پس از شروع دوره از آذرماه ۱۴۰۲ آغاز شد. فرآیند تعریف پروژه تیم سازی اجرا و ارائه پروژه ها تا اسفندماه طول کشید و درنهایت ۷۰ نفر از بین ۱۰۰ نفر موفق شدند پروژه اول را تکمیل کنند.

شعبان پور تعریف می کند که در سطح دوم و بعد از اتمام پروژه برای هرچه بیشتر وصل شدن مهارت آموزان به بازار کار با پونیشا و جابینجا صحبت شد زیرا «دیدیم بخشی از مهارت آموزان در سطح کار برای کارفرمای بیرونی هستند و از این طریق می توانند بهتر به بازار وصل شوند». همچنین «تا…کد» تصمیم گرفت برای افرادی که یک سطح پایین تر بودند در خود کاریار پروژه تعریف کند. به همین دلیل دیجی کالا ۱۷۰ میلیون تومان دیگر نیز به این پروژه وارد کرد تا هزینه آموزش و دستمزد مهارت آموزانی شود که پروژه را با داوری مربیان دیجی کالا درست و به موقع انجام می دهند.

شعبان پور که به صورت دائم اهداف پروژه «تا…کد» را رصد می کند در ارتباط با دلیل ایجاد پروژه هایی که به پرداخت دستمزد به مهارت آموزان منجر خواهد شد می گوید: «پروژه اول که تمام شد تصمیم گرفتیم اختتامیه برگزار کنیم اما تصمیم عوض شد. دیدیم بچه های کمی به بازار کار وصل شده اند. مسئولیت ما تمام کردن پروژه نبود؛ قرار ما رساندن بچه ها به بازار کار بود. شما وقتی یک پروژه مسئولیت اجتماعی اجرا می کنید مهم ترین فاکتور رسیدن به اثری است که به دنبال آن هستید. باید می پرسیدیم هدفی که می خواستیم محقق شد؟ در چه حد محقق شد و چرا محقق نشد؟»

ورود سریع تر فارغ التحصیلان به بازار کار

کاریار مؤسسه ای غیرانتفاعی است که هدف آن آموزش کدنویسی به افراد ساکن مناطق کم برخودار است. دوره های این پلتفرم رایگان است و شرکت ها حامی مالی افراد می شوند که در دوره های آموزشی حضور پیدا کنند. کاریار از سال ۹۹ توانسته به ۵۰۰ نفر آموزش بدهد که ۳۰۰ نفر آنها فارغ التحصیل شده اند و بیش از ۱۰۰ نفر آنها اکنون شغلی پایدار دارند. آن طور که زهرا عمرانی مدیرعامل و بنیان گذار کاریار می گوید گفت وگوها و جلسات برای ساختن پروژه «تا…کد» از سال ۹۹ آغاز شد و تا سال ۱۴۰۱ ادامه داشت تا به یک چارچوب مشخص رسید.

پس از این جلسات قرار بر این شد که ۱۰۰ نفر به صورت مسقیم در فرانت اند بک اند و تحلیل داده آموزش ببینند و تأکید دیجی کالا بر سه منطقه خراسان جنوبی سیستان و بلوچستان و استان تهران بود تا درنهایت افراد بتوانند با مهارتی که یاد می گیرند وارد بازار کار شوند. دوره از ابتدای ۱۴۰۲ آغاز شد و درنهایت ۷۰ نفر از مهارت آموزان فارغ التحصیل شدند. عمرانی می گوید: «مهارت آموزان پروژه آموزشی «تا…کد» ۱۰ درصد بیشتر از سایر فارغ التحصیلان در پروژه های دیگر کاریار وارد بازار کار شدند و به نظرم این تأثیر کار روی پروژه های واقعی بود که وارد رزومه آنها شد.

معمولاً یک سال بعد از پروژه است که آمار بچه هایی را که وارد بازار کار شده اند می سنجیم اما حالا که شش ماه گذشته می بینیم گروه بچه های «تا…کد» نسبت به گروه های دیگر زودتر وارد بازار کار شده اند.» او معتقد است دیجی کالا با فهم این مسئله که وارد شدن به بازار تنها از طریق آموزش اتفاق نمی افتد توانست با ایجاد پروژه های واقعی رزومه مهارت آموزان را غنی تر و راه را برای ورود آنها به بازار کار هموارتر کند: «ما در گذشته با استارتاپ های دیگری هم کار کردیم که اسپانسر آموزش بودند اما دیجی کالا اولین جایی است که کمک کرد تا بچه ها از طریق استودیو کاریار پروژه های واقعی دیجی کالایی انجام بدهند.»

زهرا عمرانی در پاسخ به این سؤال که چرا شرکت ها و استارتاپ های ایرانی استقبال کمی از نیروهای فریلنسر می کنند از تجربه چندین ساله خود می گوید: «نکته مهم این است که در ایران و کشورهای دیگر دورکاری بیشتر برای افرادی میسر است که در موقعیت های شغلی کارشناس ارشد استخدام می شوند. آنبوردینگ [همسوسازی سازمانی؛ فرآیندی که طی آن یک کارمند جدید با فرهنگ ساختار و روال های کاری یک سازمان آشنا می شود] و شناخت ارزش های شرکت به صورت آنلاین برای نیروهای در سطح کارشناس هزینه بر است. کارفرماها معتقدند این نیروها باید در شرکت حضور داشته باشند تا از نزدیک کار را یاد بگیرند.»

مسئله مهم دیگری که عمرانی به آن اشاره می کند زیرساخت های امنیتی است تا شرکت ها بتوانند با خیال راحت دیتاها و استراتژی های درون سازمانی خود را در اختیار نیروهای کارشناس بگذارند و از امن بودن آنها مطمئن باشند.

دریچه ای برای دیده شدن فریلنسرها

یکی از مشکلات پیدا کردن کار برای تازه کاران کم بودن موقعیت های فریلنسری یا دورکاری است. چالشی که باعث شد دیجی کالا در راستای پروژه «تا…کد» به سمت همکاری با پونیشا برود که پلتفرم کاریابی با تمرکز بر دورکاری و فریلنسری است. آن طور که حسین اسماعیلی مدیرعامل پونیشا می گوید یکی از چالش های همیشگی این پلتفرم ایجاد اعتماد بین کارفرما و نیروی کار فریلنسر است. او می گوید: «دغدغه ما این است که فریلنسرهای مناطق کمتر توسعه یافته بتوانند پابه پای فریلنسرهای دیگر مناطق در بازار کار دیده شوند. این از مواردی است که پیش از پروژه «تا…کد» مدنظر ما بود.»

نتیجه همکاری پونیشا و دیجی کالا «نشان»ی شد که مهارت آموزان پروژه «تا…کد» با آن از دیگر کارجویان متمایز می شدند. چون در پونیشا فریلنسرهایی هستند که بعد از سال ها کار امتیاز بالایی در این پلتفرم دارند و طبعاً بیشتر مورد توجه کارفرمایان قرار می گیرند اختصاص این نشان توانست شانس بیشتری برای دیده شدن به مهارت آموزان دیجی کالا بدهد که دور از مرکز قرار دارند. این نشان که با پیشنهاد دیجی کالا روی رزومه مهارت آموزان قرار گرفت تأثیر خوبی بر دیده شدن رزومه آنها گذاشته است.

یک تضمین محکم 

پروژه «تا…کد» از تمام امکانات برای رساندن نیروهای آموزش دیده خود به بازار کار استفاده کرد. یکی از این امکان ها پلتفرم کاریابی جابینجا بود. مجتبی کبیری مدیرعامل جابینجا می گوید که پیشنهاد دیجی کالا باعث شد این پلتفرم در این پروژه مسئولیت اجتماعی نقش آفرینی مبتکرانه داشته باشد. کبیری پیشنهاد دیجی کالا را پیشنهادی هم سو با سیاست های جابینجا می داند که نقش مهمی در بهبود نرخ اشتغال و تربیت نیروی متخصص دارد. او می گوید: «کار اصلی جابینجا در «تا…کد» این بود که مخاطب هدف این رزومه ها را با اطلاعات و دیتابیس هایی که دارد پیدا کند.

در کنار آن با توجه به تاریخچه کارفرماها و موقعیت های فعال به صورت هوشمند این رزومه ها را به کارفرماها نشان دهد. درحقیقت کاری که جابینجا انجام داد این بود که با این روش تضمین بالاتری برای این افراد ایجاد کرد تا خیلی سریع بتوانند با کارفرمای مطلوبی که امکان موفقیت بالاتری با آن دارند مرتبط شوند و در عین حال کارفرما هم از شرایط کارجویان و پروژه ای که وجود دارد مطلع شود و آگاهانه انتخاب کند.»

هاجر؛ دیتا ساینتیستی از سیستان و بلوچستان

هاجر ریگی دختری ۳۱ ساله و اهل زاهدان در استان سیستان و بلوچستان است. او که در دانشگاه مهندسی کامپیوتر خوانده یکی از باانگیزه ترین مهارت آموزانی است که در این دوره حضور یافت. هاجر از طریق یکی از دوستان در جریان برگزاری این دوره قرار گرفت. علاقه هاجر به دیتا ساینس از گفت وگوهای بین او و برادرش شکل گرفت. هاجر می گوید: «صحبت های او در ارتباط با جمع آوری داده ها برای پیش بینی هوا به نظرم جالب بود.

برای همین تصمیم گرفتم سمت تحلیل داده بروم چون فکر می کردم این راهی است که می توان با آن جلوی اتفاقات ناگوار و خسارت ها را گرفت.»  فاصله دوست داشتن تا رسیدن به هدف برای دختری که در زاهدان زندگی می کند بسیار است. او که با وجود تحصیل در رشته مهندسی کامپیوتر به خاطر نبود شغلی در این زمینه به کارهای هنری روی آورده بود با دوره «تا…کد» این امکان را پیدا کرد تا این فاصله بین علاقه و دست یافتن را پر کند.

او در جواب به این سؤال که هاجر پس از این دوره با پیش از آن چه تفاوت هایی کرده می گوید: «من در این یک سال خیلی تغییر کردم. هرچه جلوتر رفتیم اشتیاقم به یادگیری مطالب جدید و انجام پروژه های جدید در زمینه دیتا بیشتر شد.» او انجام پروژه واقعی در این دوره را نقطه عطف آموزش های ۹ ماهه «تا…کد» می داند. پروژه ای که باعث شد مهارت آموزان از استان های مختلف با یکدیگر کار تیمی انجام دهند و دنبال راه حلی واقعی برای انجام پروژه بگردند.

هاجر ریگی حالا به دنبال پربارتر کردن رزومه خود و پیدا کردن کار فریلنسری است تا بتواند از زاهدان توانایی های خود را اثبات کند. اما کار آسانی نیست و آن طور که هاجر می گوید شرکت ها به راحتی دیتاهای خود را در اختیار کارآموزی که می خواهد از راه دور کار کند قرار نمی دهند.

رؤیای سامان

بزرگ ترین رؤیای سامان عباسی کار کردن در دیجی کالاست. او ۲۴ ساله و اهل شهرستان پاکدشت در استان تهران است. در دانشگاه دولتی سمنان تا مقطع کاردانی نرم افزار کامپیوتر خوانده و بعد راهی خدمت سربازی شده است. هرچند سربازی باعث شد ادامه تحصیل برای او متوقف شود اما بعد از فارغ شدن از این مرحله حالا تخته گاز و خودانگیخته به دنبال پیشرفت و آموزش است.

او تعریف می کند که از دوره هنرستان به برنامه نویسی علاقه داشته و بعد از خدمت سربازی در پلتفرم های کاریابی دنبال موقعیت کارآموزی در حوزه «فرانت اند» می گشته تا با مؤسسه کاریار آشنا می شود: «من ابتدا نمی دانستم اما به محض ثبت نام دیدم دیجی کالا از این پروژه حمایت می کند و وقتی فهمیدم سعی کردم بهترین خودم را نشان بدهم» او رقابت برای یادگیری در «تا…کد» دیجی کالا را یکی از بهترین اتفاقات این دوره می داند. سامان که فعلاً با کاریار در حال انجام پروژه های دیجی کالا به صورت دورکار است می گوید: «خیلی خوشحالم که اولین دستمزد خودم از کدنویسی را دریافت می کنم و انجام این پروژه برای دیده شدن رزومه من هم بسیار مفید است.» سامان هم یکی از چالش های کاری را کم بودن موقعیت فریلنسری و دورکاری می داند.

تو چراغ خود برافروز

تحقق عدالت آموزشی با پیشرفت های سریع فناوری هم سخت و هم آسان است. از طرفی این فناوری ها زمینه ای را فراهم می کنند تا دسترسی به منابع آموزشی و فرصت های شغلی به زمان و مکان خاصی محدود نشود و از طرفی دیگر به روزبودن آموزش های در دسترس و هدفمندی آنها در چنین شرایطی مسئله بسیار مهمی قلمداد می شود زیرا همین حالا هم برخی مشاغل در خطر جایگزینی با هوش مصنوعی قرار دارند. از سویی دیگر دستیابی به نیروی انسانی متخصص یکی از دغدغه های چندسال اخیر شرکت های فناور و نوآور بوده است.

مهاجرت نیروی متخصص از کشور کماکان ادامه دارد و در این زمینه کار چندانی از دست کسب وکارها برنمی آید زیرا تغییر این روند در گرو تحولاتی در سیاست کلان کشور است. به همین علت پروژه های مسئولیت اجتماعی مانند «تا…کد» که به شکلی هدفمند و سازمان یافته به تربیت نیروی متخصص می پردازند و همزمان باتوجه به مناطق کمتر توسعه یافته در راستای تحقق عدالت آموزشی گام برمی دارند اهمیت می یابند. هرچند قرار نیست با یکی دو پروژه مشکل بی عدالتی های آموزشی کمبود نیروی متخصص و… حل شود اما این کاری است که به جای لعنت فرستادن به تاریکی می توان انجام داد؛ روشن کردن یک چراغ.