رازگشایی از جادوی عجیب موسیقی بوشهر در پشت پرده سیریا/ فیلم

فاطمه پاقلعه نژاد: طرفداران پروپاقرص گروه بوشهری «سیریا». هجدهم اسفند روز بوشهر است و این روزها هم که همه جا حرف از موسیقی بوشهری است و سیریا در میان بندهای بوشهری یکی از بهترین هاست.

همان گروهی که در تلفیق نی انبون و گیتار و نی جفتی و سنج و دمام می خوانند: «به قربون تو و چیشات بگردم…» همان ها که تقریبا یکی دو هفته پیش بود که اجراهای شان در فستیوال کوچه زیر باران مگا هیت شد و فضای مجازی را درنوردید. همان ها که محمد لاریان خواننده شان با ترانه و اکت هایش روی سن برای: «د س چشات، دلِی دلِی شعر یادُم رف» شهره شده است. همان که شعرش انگار یک نمایش کامل است. پسر بوشهری تیاتر خوانده ای که با گروهش روی جزییات نمایشی آثارشان کار کرده اند. همان ها که اگرچه می خوانند اما انگار دارند مخاطب را در دل قصه غرق می کنند.

در اعماق عاشقانه های شان؛ «تو موهات دست… دلِی دلِی… شعر یادم ر» سالن تا مرز انفجار می رود. مراسمی که برای بزرگداشت بوشهر برگزار شده است. کنسرت نیست. سخنرانی دارد. کتاب های فرهنگی بوشهرشناسی را به حاضرین هدیه داده اند. فضایش کاملا بوی مدرسه دارد. حاضرین اما رفته اند در دل جمله جمله شعرهایی که خوانده می شود. محو در ریتمی که از آن سازهای بومی به زیبایی در فضا می پیچد. اینجا گروهی روی سن است که هنوز تعلق دارد به جریان فرعی موسیقی. آنها که بخشی از مارکت میلیاردی موسیقی پاپ نیستند. بازی مافیای صحنه را هنوز نمی دانند اما جریانی را ساخته اند که دیده شده اند و برای شان هستند جماعتی که بلیت می خرند و با تمام وجود به تماشای شان می نشینند.

محمد لاریان یکی ست مثل حیدو هدایتی، مثل مهدی ساکی، مثل طاها عمرانی، مثل وصال علوی، مثل هادی حدادی، رضا کولغانی، امیرحسین نبوی، ممرضا، گروه سُنگار، شیرازیس، پارامونت و بقیه بچه هایی که هر کدام گوشه ای از این مارکت را گرفته اند و پیش می روند. سیریا اما بی تردید چندگامی از بقیه پیش افتاده است. آنها که قصه را با نمایش درآمیخته اند، با چاشنی موسیقی رنگ پردازی اش کرده اند.

انگار تیاتر موزیکال شان را روی صحنه آورده اند. دو دهه قبل مرحوم رضا رستمی دبیر اسبق سرویس فرهنگی زندگانی در روایتی از «تمرین آخر» تعزیه خوانی را از زبان استاد ناصر تقوایی این گونه توصیف کرد: «تعزیه یک اثر نمایشی است. زبانش شعر نیست، نثر هم نیست. نظم است. داستانی ست که به روایت شعرگونه اجرا می شود. بافت صحنه، رنگ صحنه و اجراها در کنار هم یک اثر متعالی را ایجاد می کنند.» وقتی به کنسرت می روی، آن هم یک کنسرت شاد احتمالا انتظارت فقط اجراهای شش و هشتی باید باشد اما سیریا قطعه ای دارد که غافلگیرت کند.

همان که پیش از اجرایش محمد لاریان می گوید: «می دانم آمدید ساعتی را کنار هم شاد باشیم اما تا غم نباشد قدر شادی های مان را از ته وجود لمس نمی کنیم.» حالا همه آنها که روی صندلی ها روبه رویش نشسته اند می دانند که نوبت اجرای «حجله» است. حتی آن زوج جوان عاشق که می گویند فقط چند هفته تا مراسم تشکیل زندگی جدیدشان مانده. آنها که انگار از همه بیشتر انرژی به سالن آورده اند. بیشتر دست گردان می کنند. شاید تنها کسی که در سالن نمی دانست چه کاری قرار است اجرا شود، پسرک خردسالی بود که پدر و مادرش غرق در لایو گرفتن بودند و او روی شانه های تماشاگر صندلی جلویی بازیگوشی می کرد.

همان جا که صدای دمام و سنج در سکوت مطلق سالن با صدای پر حزن خواننده در هم می پیچد: «هوای دریا خرابن، ننه م چشمش سیاهن، بوام امشو نیایه، ننه م بختش سیاهن… دریا سوغات آورده، بلا آورده، تا دم ساحل آورده، تا دم ساحل بوام آورده، زنا عروس آوردن، ننه م کشوندن تا دم ساحل، حجله نشوندن، تو دل ساحل یزله می خوندن: ای واویلا مبارک باشه… ای سوگوارون مبارک باشه…هق هق بارون مبارک باشه…دست ننه م حنا کنین، انگشتر حنا کنین… نعش بوام دست بگیرین… خدا خدا خدا کنین… واویلا مبارک باشه…» هم سرایی سازها و کل هایی که از سوی جمعیت کشیده می شود دیگر اسمش یک اجرای صحنه ای موسیقی نیست.

تو حالا در یک مراسم سوگواری بومی قرار گرفته ای. بخواهی هم نمی توانی خود را جایی بیرون از اسکله جفره ماهینی کنار ساحل بوشهر حس کنی. همان جا که از دل قایقی شکسته، دریا جنازه جاشویی پف کرده را به ساحل پس داده و داغ است که بر دل عشیره ماهی گیران نشسته. اینجاست که پرفورمنس لاریان و گروهش روی صحنه کامل می شود. اعضا سازهای شان رها کرده و هر کدام بخشی از اجرا را برعهده می گیرند. دو، سه نفرشان در کنار محمد لاریان دمام به دوش می اندازند و یکی دو نفرشان سنج به دست می گیرند و می نوازند و از مخاطب دل می برند. از مخاطب چه برمی آید؟ مخاطب اینجا نباید دمام را با دست زدن همراهی کند.

مخاطبی که سیریا را می شناسد و فرهنگ جنوب را، این نمایش جذاب را با کِل کامل می کند و چه باشکوه است این تصویر روی استیجی که استیج مناسب این کار نیست و نور کافی ندارد اما انگار همین موضوع غم بار بودن این قطعه را کامل تر می کند. خواننده جوان سیریا این قدر از تیاتر یاد گرفته که کنار رفتارهای اُوِر اکتش در پرفورمنس اجرا، چشم در چشم مخاطب روی صندلی ها ارتباط کلامی بگیرد و وارد بازی جذابیت شان کند و چه زیرکانه به وقت خواندن «میره ی ستاره» در اجرایی که اتفاقی به هشتم مارچ افتاده، بگوید: «چه اتفاقی بالاتر از این است که مردی را به شهرت زنش بشناسند. میره در فرهنگ ما یعنی شوهر. شوهر ستاره ترانه فولکی از فرهنگ ما جنوبی هاست. میره ستاره آجانی بوده که می شود راهزن. شاید چیزی شبیه رابین هود در فرهنگ عامه غربی…» یا جایی دیگر وقتی جمعیت می گویند شب بوشهر مگر بی خیام خوانی ممکن است؟ از سر ادب درباره فرهنگ خیام خوانی بگوید حرف هایی را که البته پیش تر هم از بچه های خواننده بوشهری شنیده ایم: «دوستان خیام خوانی خودش یک فرهنگ است. یک آیین است. تو نمی توانی در خیام خوانی بالاتر از مخاطب بایستی و برایش از اشعار خیام بخوانی. باید کنارش باشی. اصلا باید در بوشهر باشی و همان جا خیام بخوانی.

حقیقت هم این است که اصلا باید متخصصش باشی. همین طوری هر کدام از ما که صلاحیت اجرایش را نداریم.» او از مرتبه والای این سبک از موسیقی روی سن گفت و فقط اجرایش را با شعری از مولانا جلال الدین بلخی به پایان برد. یک پرفورمنس پر انرژی از: «بیچاره کسی که زر ندارد، وز معدن زر خبر ندارد، بیچاره دلی که ماند بی تو، طوطی است ولی شکر ندارد، دارد هنر و هزار دولت، افسوس که آن دگر ندارد…» ترانه ای که باز شور سالن را به اوج رساند و چه هوشمندانه خواننده با تغییری در بیت آخر: «خاموش که مشکلات جان را، جز دست خدای بر ندارد…» ختم کند و درست در اوج کف های بندری و جیغ و سوت جمعیت، او با یک کلمه همه اجرا را به پایان رساند: «خاموووش»

5757