چهل سالگیِ انقلابی ترین نهاد فرهنگی کشور همراه با چالش های پرشمار
شورای عالی انقلاب فرهنگی حالا در شرایطی به ۴۰ سالگی می رسد که در کنار تمام کارهایی که در بخش های علمی آموزشی و فرهنگی انجام داده است با چالش هایی نیز روبروست. چالش هایی از جمله برخورد سلیقه ای مدیران با مقوله فرهنگ موازی کاری ها نبود ضمانت اجرایی متقن برای اجرای مصوبات شورا فاصله بین تصمیم گیری های فرهنگی با اتفاقات بطن جامعه و… که همگی سبب شده است با وجود اینکه دبیر ستاد فرهنگی و اجتماعی شورای عالی انقلاب فرهنگی معتقد است این شورا در بزنگاه های فرهنگی واکنش به موقع داشته است اما ضعف در اجرایی سازی جلوی نمودِ این واکنش را بگیرد.
به گزارش زندگانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی لزوم تحول در دانشگاه ها سبب صدور فرمان تشکیل «ستاد انقلاب فرهنگی» از سوی امام خمینی (ره) شد و فعالیت این ستاد از سال ۱۳۵۹ آغاز و تا نیمه دوم سال ۱۳۶۲ ادامه داشت. پس از آن با پیشنهاد حضرت آیت الله خامنه ای _ رئیس جمهور وقت _ مقرر شد تا «ستاد انقلاب فرهنگی» مورد ترمیم و بازنگری قرار گیرد. پیرو این پیشنهاد نیز در تاریخ ۱۹ آذر سال ۱۳۶۳ امام خمینی (ره) دستور تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی را صادر کردند. حالا و به بهانه ۴۰ سالگی شورای عالی انقلاب فرهنگی با ابراهیم شکرانی _ دبیر ستاد فرهنگی و اجتماعی شورای عالی انقلاب فرهنگی _ به گفت وگو نشسته و بخشی از اقدامات و چالش های شورای عالی انقلاب فرهنگی را بررسی کرده ایم که بخش نخست آن را می خوانید.
* آقای شکرانی لطفا کمی درباره جایگاه و فعالیت های شورای عالی انقلاب فرهنگی توضیح دهید.
باوجود اینکه پیش از تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی ستاد انقلاب فرهنگی حدود ۵ سال فعال بود اما امسال به چهلمین سال تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده ایم. بر این اساس بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی می تواند چراغ راه ما باشد تا با نگاهی به گذشته ی فعالیت های شورا به شناسایی نقاط ضعف قوت و چالش ها بپردازیم تا برای گام دوم عملکرد بهتری داشته باشیم. شورای عالی انقلاب فرهنگی در دوران هایی تطورها را پشت سر گذاشته است؛ مثلا در دوره ای تمرکز بر نهادسازی و در دوره ای دیگر تمرکز بر تدوین اسناد راهبردی بوده است. طبیعتا یک نهاد سیاست گذار بالادستی در حوزه فرهنگ و علم باید اقدام به ریل گذاری در امور کرده و حدود و ثغوری که دستگاه های اجرایی باید در آن عمل کنند را تعیین کنند.
برخورد سلیقه ای مدیران تنها محدود به «فرهنگ» نیست
* اجازه بدید کمی کلی تر درباره فرهنگ صحبت کنیم. گاهی به دنبال تغییر مدیریت نهادها و سازمان ها حتی ریل گذاری های درست فرهنگی هم فراموش شده و مدیران جدید به دنبال اجرای سیاست های خود و یا برخورد سلیقه ای با سیاست های پیشین هستند. ناظر به همین موضوع فکر می کنید در کشور ما چقدر با مقوله فرهنگ به شکل سلیقه ای و چقدر بر اساس قوانین مصوبات و مقررات برخورد می شود؟
این موارد که به آن اشاره کردید از چالش های مدیریتی در کشورما هستند که فقط محدود به حوزه فرهنگ نیست. هر اندازه هم مدعی شویم که باید بر اساس برنامه عمل کنیم اما در آخر سلیقه مدیران اثرگذار است. این موضوعات قابل پیگیری و بررسی است و ما پس از نگارش سند تحول شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه راهبری به شکل ویژه بر این مورد تمرکز کردیم که از برخورد سلیقه ای مدیران جلوگیری کنیم. گاهی حتی مدیر دلسوزی داریم اما فهم اش از قانون محدود به تفسیر شخصی خودش است که طی ۲ سال گذشته تمرکز کردیم تا این مشکل را برطرف کنیم.
بازسازی انقلابی ساختار فرهنگ با تغییر ذهنیت ها
* به اذعان کارشناسان و متخصصان یکی از مشکلات حوزه «فرهنگ» در کشور ما تعدد نهادهای متولی است که حتی ممکن است منجر به موازی کاری و یا هدر رفت بودجه شود. در ۴۰ سالی که از فعالیت شورای عالی انقلاب فرهنگی می گذرد این شورا به عنوان نهاد بالادستی برای جلوگیری از این چالش ها چه اقداماتی انجام داده است؟ آیا این اقدامات موفقیت آمیز بوده است؟
یکی از وظایف نهادهای بالادستی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی هماهنگی در اسناد و مصوبات است. شاید بتوان گفت چالش هایی در حوزه حکمرانی داریم که سبب شده است نتوانیم ساز و کار اجرایی شدن اسناد را با دقت کافی دنبال و حتی این ساز و کارها را تنظیم کنیم. تمرکز جدی دوران اخیر بر این بخش است تا کار بر روی اسناد با حداکثر هماهنگی بین دستگاهی صورت گیرد. از سوی دیگر نباید فراموش کنیم که رهبری هم بر بازسازی انقلابی ساختار فرهنگ تاکید و تشریح کردند که منظورشان تغییر ذهنیت ها و گفتمان ها است. برای اینکه تغییر ذهنیت و گفتمان در جامعه اتفاق بیفتد باید در اسناد به عرف جامعه توجه کنیم تا بازسازی ساختار اتفاق بیفتد. در بند الف ماده ۷۵ قانون برنامه هفتم پیشرفت هم به این موضوع به صراحت اشاره شده است که بازسازی انقلابی ساختارهای فرهنگی صورت گیرد که آنجا هم تمرکز بر ذهنیت مورد مهمی است. طبیعی است که بعد از گذشت حدود ۴۰ سال برخی ساختارهای فرهنگی ماموریت ها و وظایف نیاز به اصلاح داشته باشد و باید به این موضوع ورود کنیم. البته این کار وظیفه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همراهی سازمان اداری و استخدامی است که باید با همکاری شورای عالی انقلاب فرهنگی صورت گیرد. این کار نیاز به مبانی نظری و یک الگو دارد و بعد هم باید اجرا شود. مبنای این کار در دست مطالعه است و شیوه هایی هم اصلاح شده و در نهادهای حاکمیتی هم ارائه شده است. طبیعی است که انتظار داریم پس از این هماهنگی ها اجرای مصوبات بهتر پیش برود.
مشکلات شورا؛ از شکاف میان مردم و مسئولان تا ضمانت اجرایی مصوبات
* در گذر از ۴۰ سال فعالیت فکر می کنید مهم ترین مشکلاتی که شورای عالی انقلاب فرهنگی با آنها دست و پنجه نرم می کند چه مواردی است؟
یکی از اصلی ترین مشکلات استقرار و تنظیم ساز و کارهای اجرایی شدن مصوبات و حتی نظارت و ارزیابی بر آنهاست که مراحلی از حکمرانی است. الان حکمرانی ما در زمینه مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی به ویژه در حوزه اجتماعی به شکل کامل مستقر نشده است و اجزای حکمرانی با یکدگیر چفت و بست نیستند. هر کدام از این مراحل چالش هایی برای ما در پِی دارد. در حوزه سندنگاری و اخذ موافقت ذی نفعان حرکت های جدی و روبه جلویی داشتیم ولی این موضوع باید با قدرت بیشتری ادامه پیدا کند. مثلا در نهادهای قانوگذارِ برخی کشورها می بینیم که برای رفع مشکلات حتی از مردم سوال می شود. این کار می تواند موفق باشد اما این مسیر در کشور ما نیاز به بلوغ دارد به شکلی که هم مردم این مشارکت را درک کرده و به آن ورود کنند و هم سیاست گذاران به یک بلوغی برسند که حس کنند بسیاری از کارهایی که به آن می پردازند شاید مسئله جامعه نبوده و نیاز به اصلاح داشته باشد. شاید بتوان گفت در این زمینه شاهد یک شکاف بودیم اما اکنون باید در یک دوران گذار این شکاف را برطرف کنیم و به همگرایی برسیم که هم مردم مشارکت بیشتری داشته باشند و متوجه شوند که چالش هایی در اجرای برخی قوانین وجود دارد که به راحتی قابل حل نیست و هم مدیران مشکلات مردم را به درستی درک کنند.
فاصله بین سیاست گذاری های فرهنگی با اتفاقات بطن جامعه
* فکر نمی کنید بخشی از این مشکل از آنجایی نشات می گیرد که نگاه حاکمیت به فرهنگ مبتنی بر آمال و آرزوها است و آرمان شهری را متصور می شوند که با اتفاقات بطن جامعه متفاوت است؟ نمود بیرونی گاهی نشان دهنده این است که برخی سیاست گذاری های فرهنگی در یک محیط آزمایشگاهی و بدون درنظر گرفتن واقعیت ها و متغیرهای موثر بر فرهنگ انجام می شود.
این نکته درست است. فاصله ای بین چالش های فرهنگی و اجتماعی در بطن جامعه و آنچه که در اسناد و سیاست ها قید می شود به وجود آمده است. البته این به معنای آن نیست که حاکمیت از چالش ها خبر ندارد اما در تدوین سیاست ها و قوانین موانعی داریم. البته این فاصله در همه کشورها وجود دارد. سیاست گذاری مبتنی بر مسئله فقط مسائل روز را نشانه نمی گیرد. برخی مسائل و سیاست گذاری ها کوتاه مدت برخی میان مدت و برخی دیگر بلند مدت است. برخی دیگر هم فاصله بین وضع موجود تا وضع مطلوب را برطرف می کند که هر دو مورد از اهمیت بالایی برخوردار است. بر اساس پیش بینی نهادهای آینده نگر در دنیا ممکن است مسائلی مطرح شود که مشکل روز جامعه نباشد اما نمی توان از آنها غافل بود. در سیاست گذاری ها نیز هم باید نگاه دوردست داشته باشیم و هم باید مسائل فعلی جامعه را ببینیم. به عنوان مثال موضوع «تنهایی» مشکلی در آینده ی دور کشورهای جهان است که هشدار درباره آن داده می شود و بر همین اساس کشورها حتی برای این احتمالِ دور هم شروع به سیاست گذاری کرده اند به شکلی که کشورهایی مانند ژاپن و انگلستان وزارت تنهایی تاسیس کرده اند. ما هم ممکن است این مسیر را طی کنیم؛ بنابراین باید برای آن تدبیر کنیم. برای اینکه مسائل بلندمدت و کوتاه مدت را کنار هم تعریف کنیم نیاز به یک فناوری داریم تا در یک راستا قرار گیرند.
نقش شورا در بزنگاه های فرهنگی؛ از کنشِ به هنگام تا ضعف در اجرا
* در کشور ما اتفاقات مختلف سیاسی اقتصادی اجتماعی و … رخ می دهد که ناخودآگاه روی فرهنگ هم اثرگذار است و حتی گاهی بزنگاه های مهمی را رقم می زند؛ فارغ از سندنویسی ها و سایر اهدافی که دنبال می کنید فکر می کنید شورا در بزنگاه های مهم فرهنگی نقش خود را به درستی ایفا کرده است؟
این نقش باید به بخش های مختلفی تقسیم شود که مراحل حکمرانی فرهنگی است. اگر فرض کنیم که شورای عالی انقلاب فرهنگی باید در جایگاه سیاست گذاری و گام اولیه حکمرانی ایفای نقش کند ارزیابی خوبی در این زمینه دارم. به عنوان مثال مصوبه «سکوهای ملی آموزشی و پژوهشی فرهنگی و تربیتی» یکی از مصوباتی بود که دقیقا در اوایل شروع همه گیری بیماری کرونا تصویب شد و دستگاه ها ملزم به ایجاد این سکوهای ملی شدند. اما تا سال گذشته که بنده در حوزه نظارت مشغول بودم مشخص شد که دستگاه ها حتی شناختی از مصوبه ندارند. آیا دستگاهی که خود در تدوین اسناد مشارکت داشته است نباید سند را در اولویت پیگیری ها قرار دهد؟ با پیگیری های ما دستگاه های مختلف از جمله وزارت علومِ وقت در سطح معاونین تشکیل جلسه دادند و یکی از معاونین را ملزم کردند که اجرایی شدن مصوبه را پیگیری کند چون در آن مصوبه پیش بینی شده بود که دستگاه هماهنگ کننده وزارت علوم باشد و طی یک سال کار بالاخره به سرانجام رسید. هرچند دستگاه ها بر اساس وظیفه ذاتی خود و بر اساس شرایط خاصِ کرونا این مسیر را پیش برده بودند اما اینها همه در سطح ملی و تجمیعی با یکدیگر هماهنگ نشده بودند. ورود به هنگام شورا بسیار مهم بود اما گام های بعدی شامل اجرایی سازی و راهبری اجرا و نظارت بر اجرای کار ضعیف بود.
مصوبه دیگری در حوزه آرامش اجتماعی در اوج مسائل و اتفاقات سال ۱۴۰۱ داشتیم که با کارشناسی شبانه روزی تنظیم شد و به دستگاه ها ابلاغ شد که وظایف آنها در حوزه خودشان مشخص شود و با رویکردِ ایجاد آرامش در جامعه گام بردارند. در این زمینه برخی اقدامات کارهای زیربنایی بود؛ به عنوان مثال تقویت هویت ملی اصلاح سبک زندگی و … در این زمره بود اما برخی کارها هم اقدامات کوتاه مدت بود تا مسائل روزِ جوانان و نوجوانان را برطرف کنند و این در نوبت دستور شورای عالی انقلاب فرهنگی برای شورای نظارتی بود تا انجام وظیفه دستگاه ها رصد و بررسی شود. اگر به کنش شورا به عنوان نهاد سیاست گذار نگاه کنیم مشخص می شود که دقیقا به هنگام عمل کرده است اما در سایر مراحل حکمرانی که اجرایی سازی یکی از آنها است ضعف هایی داریم که بخشی از آن متوجه شورا و بخش دیگری متوجه سایر دستگاه ها است که باید اصلاح شود.
در مراحل نظارت و ارزیابی که برای شورای عالی انقلاب فرهنگی طراحی شده مطالبه گری یکی از مراحل مهم است که رسانه ها و مردم می توانند در این بخش به عنوان ناظر در اجرایی شدن اسناد و یا سایر وظایف مطالبه گر باشند و این موضوع حتما در پیگیری های ما و عملیات اجرایی دستگاه ها موثر خواهد بود. هرچند کار ما اینگونه سخت تر می شود اما این نظارت را به جان می خریم. از سوی دیگر شرایط مشارکت جدی نخبگان را نیز فراهم کرده ایم تا بتوانیم از نظرات تخصصی آنها برای رفع مشکلات استفاده کنیم.
پی نوشت: بخش دوم این گفت وگوی تفصیلی روز یکشنبه ۱۸ آذرماه منتشر می شود.
پایان خبر زندگانی
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "چهل سالگیِ انقلابی ترین نهاد فرهنگی کشور همراه با چالش های پرشمار" هستید؟ با کلیک بر روی فرهنگ و هنر، اگر به دنبال مطالب جالب و آموزنده هستید، ممکن است در این موضوع، مطالب مفید دیگری هم وجود داشته باشد. برای کشف آن ها، به دنبال دسته بندی های مرتبط بگردید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "چهل سالگیِ انقلابی ترین نهاد فرهنگی کشور همراه با چالش های پرشمار"، کلیک کنید.