نحوه نوشتن منابع فارسی در مقاله
نوشتن منابع در مقالات علمی فارسی برای حفظ اعتبار پژوهش و امکان پیگیری توسط خوانندگان امری حیاتی است. این کار شامل ارجاع دقیق به تمام مراجع و متونی است که در طول نگارش مقاله از آن‌ها استفاده شده و باید با رعایت اصول و استانداردهای مشخصی انجام پذیرد تا قابلیت استناد و راستی‌آزمایی داشته باشد.
در فرایند نگارش مقالات پژوهشی استناد به منابع مورد استفاده نه تنها یک ضرورت اخلاقی و علمی است بلکه اعتبار کار نویسنده را نیز افزایش می‌دهد. این عمل به خوانندگان اجازه می‌دهد تا با مراجعی که پژوهشگر به آن‌ها تکیه کرده آشنا شوند صحت یافته‌ها را بررسی کنند و در صورت تمایل به مطالعه بیشتر در زمینه مورد بحث بپردازند. منبع‌نویسی صحیح و دقیق نشان‌دهنده تسلط پژوهشگر بر ادبیات موضوع و رعایت استانداردها در حوزه علمی مربوطه است. این بخش از مقاله راهنمای جامعی برای نگارش صحیح منابع فارسی در مقالات علمی ارائه می‌دهد و به جزئیات مهم این فرآیند می‌پردازد.
اهمیت منابع نویسی در مقالات علمی
منابع‌نویسی یا استناددهی در مقالات علمی نقشی بنیادین ایفا می‌کند که فراتر از یک قاعده صرفاً شکلی است. نخستین و شاید مهم‌ترین دلیل اهمیت آن رعایت حقوق معنوی نویسندگان اصلی است. با ارجاع به آثار دیگران پژوهشگر اذعان می‌کند که ایده‌ها داده‌ها یا نقل‌قول‌های مورد استفاده متعلق به خالق اصلی اثر بوده‌اند و بدین ترتیب از سرقت ادبی جلوگیری می‌شود. این عمل پایه‌های اخلاق پژوهش را تقویت کرده و به ایجاد فضایی از اعتماد و صداقت در جامعه علمی کمک می‌کند. دومین دلیل فراهم آوردن امکان راستی‌آزمایی و پیگیری برای خوانندگان است. خواننده‌ای که به بخشی از مقاله علاقه‌مند می‌شود یا نیاز به بررسی عمیق‌تر یک موضوع دارد می‌تواند با استفاده از فهرست منابع به راحتی به مراجع اصلی دسترسی پیدا کرده و اطلاعات را صحت‌سنجی کند یا دامنه مطالعات خود را گسترش دهد. این قابلیت پیگیری شفافیت پژوهش را افزایش داده و به پویایی دانش کمک می‌کند. علاوه بر این استناددهی صحیح نشان‌دهنده عمق مطالعه و تسلط پژوهشگر بر پیشینه تحقیق در حوزه مورد نظر است. مقاله‌ای که به منابع معتبر و به‌روز استناد می‌کند اعتبار علمی بیشتری کسب کرده و نشان می‌دهد که نویسنده با جریان‌های فکری و یافته‌های جدید در زمینه پژوهش خود آشنایی کامل دارد. در نهایت منابع‌نویسی یکپارچگی و انسجام ساختاری مقاله را تضمین می‌کند. ارجاعات درون متنی ارتباط منطقی بین ایده‌های نویسنده و شواهد برگرفته از منابع دیگر را برقرار می‌کنند و فهرست منابع در پایان مقاله نقش نقشه‌ای جامع از تمام نقاط اتکای پژوهش را ایفا می‌کند.
شیوه های رایج استناد دهی در منابع فارسی
در نگارش مقالات علمی به زبان فارسی همانند سایر زبان‌ها از شیوه‌نامه‌های استاندارد بین‌المللی برای استناددهی استفاده می‌شود. این شیوه‌نامه‌ها چارچوب مشخصی برای نحوه نمایش اطلاعات منابع در متن و در فهرست پایانی ارائه می‌دهند تا یکدستی و نظم در ارجاعات رعایت شود. دو مورد از پرکاربردترین شیوه‌نامه‌ها که در نشریات و دانشگاه‌های مختلف ایران مورد استفاده قرار می‌گیرند شیوه نامه APA (American Psychological Association) و شیوه نامه ISO 690 هستند. انتخاب شیوه نامه معمولاً توسط نشریه دانشگاه یا استاد راهنما تعیین می‌شود و پژوهشگر موظف است که از ابتدا تا انتهای کار خود به صورت یکپارچه از یک شیوه نامه مشخص پیروی کند. هر یک از این شیوه‌ها قوانین خاص خود را برای نمایش نام نویسنده سال انتشار عنوان اثر اطلاعات نشر و سایر جزئیات دارند که در بخش‌های بعدی به تفصیل به آن‌ها پرداخته خواهد شد. تفاوت‌های اصلی این شیوه‌ها عموماً در قالب‌بندی اطلاعات ترتیب عناصر در فهرست منابع و نحوه ارجاع درون متنی (مانند استفاده از نام خانوادگی و سال در APA در مقابل استفاده از شماره در ISO 690) مشاهده می‌شود. آشنایی با اصول کلی این شیوه‌نامه‌ها برای هر پژوهشگری که قصد انتشار مقاله به زبان فارسی را دارد ضروری است تا بتواند منابع خود را به درستی و مطابق با استانداردهای پذیرفته شده علمی مستند کند.
شیوه نامه APA برای منابع فارسی
شیوه نامه APA یکی از محبوب‌ترین و پرکاربردترین شیوه‌نامه‌های استناددهی در حوزه علوم انسانی اجتماعی و رفتاری است که در بسیاری از نشریات و دانشگاه‌های ایران نیز برای مقالات فارسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این شیوه نامه ارجاع درون متنی به صورت (نام خانوادگی نویسنده سال انتشار) انجام می‌شود. به عنوان مثال (احمدی ۱۳۹۸) یا (حسینی و کریمی ۱۴۰۰) برای دو نویسنده. اگر منبع بیش از دو نویسنده داشته باشد معمولاً از نام خانوادگی نویسنده اول به همراه عبارت “و همکاران” استفاده می‌شود مانند (محمدی و همکاران ۱۳۹۹). در صورتی که به بخشی خاص از متن ارجاع داده می‌شود شماره صفحه نیز اضافه می‌گردد مثلاً (احمدی ۱۳۹۸ ص. ۵۴). در فهرست منابع در پایان مقاله اطلاعات کامل هر منبع بر اساس قواعد APA و به ترتیب الفبایی نام خانوادگی نویسنده اول مرتب می‌شوند. قالب کلی برای کتاب در APA فارسی معمولاً به این صورت است: نام خانوادگی نام. (سال). *عنوان کتاب*. محل نشر: نام ناشر. برای مقاله علمی: نام خانوادگی نام. (سال). عنوان مقاله. *نام نشریه* دوره(شماره) صفحات. رعایت دقیق نقطه‌گذاری ایتالیک کردن عنوان‌ها و ترتیب عناصر در این شیوه نامه از اهمیت بالایی برخوردار است تا خواننده بتواند به سادگی اطلاعات منبع را پیدا کند و به آن دسترسی یابد. سازگاری در استفاده از این شیوه در سراسر مقاله کلید اعتبار و حرفه‌ای بودن کار پژوهشی است.
شیوه نامه ISO 690 برای منابع فارسی
شیوه نامه ISO 690 یک استاندارد بین‌المللی است که توسط سازمان بین‌المللی استانداردسازی (ISO) برای استناددهی به منابع اطلاعاتی تدوین شده و در برخی حوزه‌های علمی و فنی در ایران نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شیوه نامه انعطاف‌پذیری بیشتری نسبت به APA دارد و می‌تواند به دو صورت کلی پیاده‌سازی شود: شیوه عددی (Numeric) یا شیوه نام-تاریخ (Name-Date). در شیوه عددی اولین باری که به یک منبع در متن اشاره می‌شود با یک شماره (معمولاً در پرانتز یا کروشه) مشخص می‌گردد و این شماره در تمام ارجاعات بعدی به همان منبع تکرار می‌شود. فهرست منابع در پایان مقاله بر اساس ترتیب اولین اشاره در متن مرتب شده و شامل اطلاعات کامل هر منبع متناظر با شماره آن است. در شیوه نام-تاریخ ISO 690 که مشابهت بیشتری با APA دارد ارجاع درون متنی به صورت (نام خانوادگی نویسنده سال) یا (نام خانوادگی سال صفحه) انجام می‌شود و فهرست منابع به ترتیب الفبایی نام خانوادگی نویسنده مرتب می‌گردد. با این حال جزئیات قالب‌بندی عناصر در فهرست منابع در ISO 690 ممکن است با APA متفاوت باشد. برای مثال در ISO 690 معمولاً نام خانوادگی نویسنده با حروف بزرگ نوشته می‌شود و ترتیب قرارگیری برخی اطلاعات مانند سال انتشار یا نام ناشر ممکن است تفاوت داشته باشد. قالب کلی برای کتاب در ISO 690 (نام-تاریخ) می‌تواند به این صورت باشد: نام خانوادگی نام. سال. *عنوان کتاب*. محل نشر: نام ناشر. برای مقاله علمی: نام خانوادگی نام. سال. عنوان مقاله. *نام نشریه*. دوره شماره صفحات. انتخاب بین شیوه عددی و نام-تاریخ در ISO 690 نیز بستگی به دستورالعمل نشریه یا موسسه مربوطه دارد و مهم‌ترین اصل رعایت یکپارچگی و دقت در شیوه انتخابی است.
نحوه ارجاع دهی درون متنی منابع فارسی
ارجاع دهی درون متنی روشی است که پژوهشگر در حین نگارش متن اصلی مقاله به منبعی که اطلاعات ایده نقل قول یا داده‌ای را از آن برگرفته است اشاره می‌کند. این ارجاعات باید به گونه‌ای باشند که خواننده بتواند با مراجعه به فهرست منابع در انتهای مقاله مشخصات کامل آن منبع را پیدا کند. نحوه دقیق ارجاع درون متنی کاملاً به شیوه نامه استناددهی انتخابی (مانند APA یا ISO 690) بستگی دارد. در شیوه نامه APA رایج‌ترین روش استفاده از نام خانوادگی نویسنده و سال انتشار منبع در داخل پرانتز است مانند: (احمدی ۱۳۹۸). اگر نام نویسنده در متن جمله آمده باشد تنها سال در داخل پرانتز قرار می‌گیرد: احمدی (۱۳۹۸) بیان می‌کند که… . برای نقل قول مستقیم یا اشاره به بخشی خاص شماره صفحه نیز اضافه می‌شود: (احمدی ۱۳۹۸ ص. ۵۴). در صورتی که منبع دو نویسنده داشته باشد نام خانوادگی هر دو ذکر می‌شود: (حسینی و کریمی ۱۴۰۰). برای بیش از دو نویسنده در APA معمولاً از نام نویسنده اول و عبارت “و همکاران” استفاده می‌شود: (محمدی و همکاران ۱۳۹۹). در شیوه نامه ISO 690 (به روش نام-تاریخ) قالب کلی مشابه APA است اما ممکن است جزئیات کوچکی متفاوت باشد مثلاً استفاده از کاما به جای نقطه ویرگول. در شیوه عددی ISO 690 اولین بار که به منبعی اشاره می‌شود یک شماره به آن اختصاص داده شده و در ارجاعات بعدی تنها همان شماره مورد استفاده قرار می‌گیرد مانند: [۱] یا (۱). این شماره‌ها به ترتیب اولین ظهور منبع در متن تخصیص داده می‌شوند و فهرست منابع بر اساس همین شماره‌ها مرتب می‌گردد. صرف نظر از شیوه انتخابی مهم است که هر ارجاع درون متنی متناظر با یک ورودی کامل در فهرست منابع باشد و بالعکس.
ساختار نوشتن فهرست منابع پایان مقاله
فهرست منابع که معمولاً در انتهای مقاله و پیش از ضمائم قرار می‌گیرد حاوی اطلاعات کامل تمام منابعی است که در متن مقاله به آن‌ها ارجاع داده شده است. این فهرست نباید شامل منابعی باشد که مطالعه شده‌اند اما در متن به آن‌ها اشاره مستقیمی نشده است. ساختار و قالب‌بندی این فهرست به طور کامل تابع شیوه نامه استناددهی انتخابی است اما اصول کلی مشترکی وجود دارد. در بیشتر شیوه‌نامه‌ها از جمله APA و ISO 690 (شیوه نام-تاریخ) منابع بر اساس نام خانوادگی نویسنده اول به ترتیب الفبایی مرتب می‌شوند. اگر یک نویسنده چندین اثر داشته باشد آثار او بر اساس سال انتشار (از قدیمی‌ترین به جدیدترین) مرتب می‌گردند. در صورت وجود چندین اثر از یک نویسنده در یک سال مشخص با افزودن حروف الفبا پس از سال (مثلاً ۱۳۹۸الف ۱۳۹۸ب) آن‌ها را متمایز می‌کنند. قالب‌بندی هر ورودی در فهرست منابع باید شامل تمام اطلاعات لازم برای شناسایی و بازیابی آن منبع باشد. این اطلاعات معمولاً شامل نام خانوادگی و نام نویسنده یا نویسندگان سال انتشار عنوان اثر (کتاب مقاله پایان نامه وبسایت و غیره) اطلاعات نشر (نام ناشر محل نشر برای کتاب؛ نام نشریه دوره شماره صفحات برای مقاله) و اطلاعات دسترسی (مانند URL برای وبسایت یا DOI برای مقاله آنلاین) است. رعایت دقیق نقطه‌گذاری استفاده از حروف ایتالیک یا پرانتز برای عناوین یا اطلاعات خاص و همچنین رعایت تورفتگی خط دوم به بعد هر ورودی (hanging indent) که در برخی شیوه‌ها مانند APA مرسوم است برای خوانایی و استاندارد بودن فهرست منابع اهمیت دارد. در نهایت یک فهرست منابع خوب باید جامع دقیق یکپارچه و قابل پیگیری باشد.
نوشتن منابع انواع مختلف اطلاعات فارسی
نحوه نوشتن منابع برای انواع مختلف اطلاعات بر اساس ساختار و جزئیات موجود در هر نوع منبع متفاوت است و هر شیوه‌نامه‌ای (مانند APA یا ISO 690) قواعد مشخصی برای قالب‌بندی هر نوع منبع دارد. با این حال هدف اصلی در همه موارد ارائه اطلاعات کافی برای شناسایی و دسترسی خواننده به منبع اصلی است. در اینجا به نحوه کلی نوشتن منابع برای چند نوع رایج اطلاعات فارسی در شیوه‌های متداول می‌پردازیم:
نوشتن منبع کتاب فارسی
برای نوشتن منبع یک کتاب فارسی در فهرست منابع اطلاعات کلیدی شامل نام خانوادگی و نام نویسنده یا نویسندگان سال انتشار عنوان کامل کتاب شماره چاپ (در صورت تجدید چاپ) محل نشر و نام ناشر ضروری است. در شیوه APA فارسی قالب معمول به این صورت است:
نام خانوادگی نام. (سال انتشار). *عنوان کتاب*. محل نشر: نام ناشر. مثال: احمدی علی. (۱۳۹۸). *مبانی پژوهش در علوم اجتماعی*. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. اگر کتاب ویراستار داشته باشد:
نام خانوادگی ویراستار نام (ویراستار). (سال انتشار). *عنوان کتاب*. محل نشر: نام ناشر. اگر کتاب ترجمه شده باشد:
نام خانوادگی نویسنده اصلی نام. (سال انتشار). *عنوان کتاب* (نام مترجم مترجم). محل نشر: نام ناشر. (تاریخ انتشار اثر اصلی). در شیوه ISO 690 (نام-تاریخ) فارسی قالب ممکن است کمی متفاوت باشد:
نام خانوادگی نویسنده نام. سال انتشار. *عنوان کتاب*. محل نشر: نام ناشر. مثال: احمدی علی. ۱۳۹۸. *مبانی پژوهش در علوم اجتماعی*. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. توجه به جزئیات مانند استفاده از نقطه کاما پرانتز و ایتالیک کردن عنوان کتاب در هر شیوه نامه اهمیت دارد.
نوشتن منبع مقاله علمی فارسی
برای نوشتن منبع یک مقاله علمی فارسی که در یک نشریه (مجله) منتشر شده است اطلاعات کلیدی شامل نام خانوادگی و نام نویسنده یا نویسندگان سال انتشار مقاله عنوان کامل مقاله عنوان کامل نشریه شماره دوره (Volume) شماره مجله (Issue) و شماره صفحات مقاله در نشریه ضروری است. در شیوه APA فارسی قالب معمول به این صورت است:
نام خانوادگی نام. (سال انتشار). عنوان مقاله. *نام نشریه* دوره(شماره) صفحات. مثال: کریمی مریم. (۱۴۰۰). نقش فناوری در آموزش عالی. *فصلنامه نوآوری در آموزش* ۵(۲) ۲۵-۴۰. اگر مقاله آنلاین باشد و DOI داشته باشد DOI نیز اضافه می‌شود:
نام خانوادگی نام. (سال انتشار). عنوان مقاله. *نام نشریه* دوره(شماره) صفحات. doi: [شماره DOI] در شیوه ISO 690 (نام-تاریخ) فارسی قالب ممکن است کمی متفاوت باشد:
نام خانوادگی نویسنده نام. سال انتشار. عنوان مقاله. *نام نشریه*. دوره شماره صفحات. مثال: کریمی مریم. ۱۴۰۰. نقش فناوری در آموزش عالی. *فصلنامه نوآوری در آموزش*. ۵ ۲ صص ۲۵-۴۰. توجه به نحوه نمایش دوره و شماره استفاده از پرانتز کاما و نقطه و همچنین ایتالیک کردن نام نشریه در هر شیوه نامه ضروری است. ذکر شماره صفحات دقیق مقاله به خواننده کمک می‌کند تا به سرعت بخش مورد نظر را در نشریه پیدا کند.
نوشتن منبع وبسایت فارسی
نوشتن منبع وبسایت‌ها و منابع آنلاین نیازمند دقت ویژه‌ای است زیرا این منابع ممکن است فاقد برخی اطلاعات رایج مانند شماره صفحه یا اطلاعات نشر سنتی باشند. اطلاعات کلیدی برای منبع وبسایت شامل نام خانوادگی و نام نویسنده یا نام سازمان/وبسایت مسئول (در صورت وجود) تاریخ انتشار یا آخرین به‌روزرسانی (در صورت وجود) عنوان صفحه یا مطلب نام وبسایت و آدرس اینترنتی (URL) است. تاریخ دسترسی به وبسایت نیز گاهی اوقات به خصوص برای منابعی که ممکن است تغییر کنند ضروری است. در شیوه APA فارسی قالب معمول به این صورت است:
نام خانوادگی نام. (تاریخ انتشار یا به‌روزرسانی). *عنوان صفحه یا مطلب*. نام وبسایت. آدرس اینترنتی مثال (با نویسنده): رضایی سارا. (۱۴۰۱ ۱۰ آبان). راهنمای جامع منبع‌نویسی. *بلاگ پژوهشگر*. https://example.com/referencing-guide مثال (بدون نویسنده با نام سازمان): دانشگاه صنعتی شریف. (بی‌تا). *درباره ما*. https://sharif.edu/about اگر تاریخ انتشار مشخص نباشد از عبارت “بی‌تا” (بدون تاریخ) استفاده می‌شود. در برخی موارد تاریخ دسترسی نیز اضافه می‌شود به خصوص اگر منبع پویا باشد اما APA توصیه می‌کند که تاریخ دسترسی تنها زمانی ذکر شود که محتوا در طول زمان تغییر می‌کند. در شیوه ISO 690 (نام-تاریخ) فارسی قالب ممکن است کمی متفاوت باشد:
نام خانوادگی نویسنده نام. سال انتشار. *عنوان صفحه یا مطلب*. [نوع رسانه]. نام وبسایت. تاریخ دسترسی. موجود در: آدرس اینترنتی مثال: رضایی سارا. ۱۴۰۱. *راهنمای جامع منبع‌نویسی*. [آنلاین]. بلاگ پژوهشگر. تاریخ دسترسی: ۱۵ آبان ۱۴۰۲. موجود در: https://example.com/referencing-guide ذکر نوع رسانه (مانند [آنلاین]) و تاریخ دسترسی در ISO 690 رایج‌تر است. مهم است که URL کامل و دقیق باشد تا خواننده بتواند به راحتی به منبع دسترسی پیدا کند و از اعتبار وبسایت اطمینان حاصل شود.
نوشتن منبع پایان نامه فارسی
پایان نامه‌ها و رساله‌ها (کارشناسی ارشد و دکتری) نیز از منابع مهم در پژوهش‌های علمی محسوب می‌شوند و باید به درستی در فهرست منابع ذکر شوند. اطلاعات کلیدی برای نوشتن منبع پایان نامه شامل نام خانوادگی و نام نویسنده پایان نامه سال دفاع یا انتشار عنوان کامل پایان نامه مقطع تحصیلی (کارشناسی ارشد یا دکتری) نام دانشکده یا گروه آموزشی نام دانشگاه و محل دانشگاه است. در شیوه APA فارسی قالب معمول به این صورت است:
نام خانوادگی نام. (سال). *عنوان پایان نامه* [پایان نامه کارشناسی ارشد/رساله دکتری نام دانشکده/گروه]. نام دانشگاه محل دانشگاه. مثال: حسینی فاطمه. (۱۳۹۹). *بررسی عوامل مؤثر بر موفقیت تحصیلی دانشجویان* [پایان نامه کارشناسی ارشد گروه علوم تربیتی]. دانشگاه تهران تهران. اگر پایان نامه به صورت آنلاین در دسترس باشد (مثلاً در پایگاه اطلاعاتی دانشگاه) آدرس اینترنتی یا نام پایگاه نیز اضافه می‌شود. در شیوه ISO 690 (نام-تاریخ) فارسی قالب ممکن است کمی متفاوت باشد:
نام خانوادگی نویسنده نام. سال انتشار. *عنوان پایان نامه*. [نوع مدرک نام دانشکده/گروه]. نام دانشگاه محل دانشگاه. مثال: حسینی فاطمه. ۱۳۹۹. *بررسی عوامل مؤثر بر موفقیت تحصیلی دانشجویان*. [پایان نامه کارشناسی ارشد گروه علوم تربیتی]. دانشگاه تهران تهران. در برخی نسخه‌های ISO 690 ممکن است اطلاعات بیشتری مانند نام استاد راهنما نیز ذکر شود اما اطلاعات اصلی معمولاً همین موارد ذکر شده هستند. دقت در ذکر صحیح عنوان مقطع و نام دانشگاه برای شناسایی دقیق پایان نامه ضروری است.
اصول و قواعد کلی نوشتن منابع فارسی
صرف نظر از شیوه‌نامه خاصی که برای منبع‌نویسی انتخاب می‌شود یک سری اصول و قواعد کلی وجود دارند که رعایت آن‌ها برای اطمیناح از صحت دقت و استاندارد بودن فهرست منابع در مقالات فارسی ضروری است. اولین و مهم‌ترین اصل یکپارچگی است. پژوهشگر باید از ابتدا تا انتهای مقاله شامل ارجاعات درون متنی و فهرست منابع از یک شیوه نامه مشخص و با یک فرمت ثابت استفاده کند. ترکیب کردن بخش‌هایی از شیوه‌نامه‌های مختلف یا تغییر فرمت در طول مقاله اعتبار کار را زیر سوال میبرد. اصل دوم دقت است. تمام اطلاعات مربوط به یک منبع (نام نویسنده سال عنوان اطلاعات نشر و غیره) باید به طور دقیق و بدون اشتباه از منبع اصلی استخراج و در فهرست منابع درج شوند. یک اشتباه کوچک در نام نویسنده یا سال انتشار می‌تواند خواننده را در یافتن منبع با مشکل مواجه کند. اصل سوم جامعیت است. هر منبعی که در متن مقاله به آن ارجاع داده شده است باید حتماً در فهرست منابع پایانی حضور داشته باشد و بالعکس هیچ منبعی نباید در فهرست منابع ذکر شود که در متن به آن ارجاعی صورت نگرفته باشد. اصل چهارم استفاده از منابع اصلی است. ترجیح بر این است که پژوهشگر به منابع دست اول و اصلی مراجعه کند و نه به نقل قول‌هایی که در منابع دیگر آمده‌اند. اگر دسترسی به منبع اصلی مقدور نبود و از منبع دست دوم استفاده شد باید به شیوه مناسب (مثلاً ذکر “به نقل از”) در متن و فهرست منابع اشاره شود. اصل پنجم رعایت ترتیب و قالب‌بندی. منابع در فهرست پایانی باید بر اساس قواعد شیوه نامه انتخابی (معمولاً الفبایی بر اساس نام خانوادگی نویسنده اول) مرتب شوند و قالب‌بندی هر ورودی (نقطه‌گذاری حروف ایتالیک تورفتگی) باید دقیقاً مطابق با دستورالعمل‌های شیوه نامه باشد. رعایت این اصول کلی تضمین‌کننده یک فهرست منابع حرفه‌ای و قابل اعتماد است.
اشتباهات رایج در منابع نویسی فارسی
با وجود اهمیت بالای منبع‌نویسی پژوهشگران به خصوص دانشجویان ممکن است مرتکب اشتباهاتی شوند که اعتبار کارشان را کاهش دهد. یکی از رایج‌ترین اشتباهات عدم رعایت یکپارچگی در استفاده از شیوه‌نامه است. استفاده ترکیبی از فرمت‌های APA ISO یا سایر شیوه‌ها در یک مقاله باعث سردرگمی خواننده و کاهش حرفه‌ای بودن کار می‌شود. اشتباه دیگر نقص در اطلاعات منبع است؛ مثلاً حذف نام ناشر محل نشر شماره دوره یا صفحات مقاله یا تاریخ دسترسی وبسایت. این نقص‌ها یافتن منبع اصلی را برای خواننده دشوار یا غیرممکن می‌سازد. عدم تطابق بین ارجاعات درون متنی و فهرست منابع نیز بسیار شایع است؛ به این معنی که منبعی در متن ارجاع داده شده اما در فهرست پایانی نیست یا منبعی در فهرست هست اما در متن به آن اشاره‌ای نشده است. اشتباه در املای نام نویسندگان یا عنوان منابع به خصوص هنگام تایپ دستی نیز می‌تواند مشکل‌ساز باشد. برخی پژوهشگران در رعایت دقیق قالب‌بندی (مانند نقطه‌گذاری استفاده از حروف ایتالیک یا پرانتز) مطابق با شیوه‌نامه انتخابی دقت کافی ندارند. ارجاع به منابع دست دوم بدون اشاره به منبع اصلی یا استفاده نادرست از عبارت “به نقل از” نیز از دیگر اشتباهات است. همچنین گاهی اوقات در ارجاع به منابع آنلاین اطلاعات مهمی مانند تاریخ دسترسی یا نام وبسایت حذف می‌شود که با توجه به پویایی محتوای وب می‌تواند مشکل‌آفرین باشد. برای جلوگیری از این اشتباهات توصیه می‌شود که پژوهشگران از همان ابتدای کار شیوه‌نامه مورد نظر را مشخص کرده و با دقت دستورالعمل‌های آن را مطالعه کنند از نرم‌افزارهای مدیریت منابع (مانند EndNote, Zotero, Mendeley) استفاده کنند که به خودکارسازی فرآیند و کاهش خطا کمک می‌کنند و در نهایت فهرست منابع خود را با دقت با ارجاعات درون متنی تطبیق دهند و صحت اطلاعات را بررسی نمایند.
نمونه های عملی نوشتن منابع فارسی
برای درک بهتر نحوه نوشتن منابع فارسی ارائه نمونه‌های عملی در شیوه‌نامه‌های مختلف می‌تواند بسیار مفید باشد. در اینجا چند نمونه متداول از انواع منابع به دو شیوه رایج APA و ISO 690 (نام-تاریخ) آورده شده است:
| نوع منبع | اطلاعات اصلی | شیوه APA فارسی | شیوه ISO 690 (نام-تاریخ) فارسی |
|---|---|---|---|
| کتاب (یک نویسنده) | نویسنده: محمدی رضا سال: ۱۳۹۷ عنوان: روش تحقیق در علوم انسانی محل نشر: اصفهان ناشر: انتشارات دانشگاه اصفهان |
محمدی رضا. (۱۳۹۷). *روش تحقیق در علوم انسانی*. اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان. | محمدی رضا. ۱۳۹۷. *روش تحقیق در علوم انسانی*. اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان. |
| کتاب (دو نویسنده) | نویسندگان: فاطمی سارا؛ نوری علی سال: ۱۴۰۰ عنوان: روانشناسی رشد کودک محل نشر: تهران ناشر: نشر روان |
فاطمی سارا و نوری علی. (۱۴۰۰). *روانشناسی رشد کودک*. تهران: نشر روان. | فاطمی سارا و نوری علی. ۱۴۰۰. *روانشناسی رشد کودک*. تهران: نشر روان. |
| مقاله علمی | نویسنده: یوسفی حسن سال: ۱۳۹۹ عنوان مقاله: تأثیر یادگیری الکترونیکی بر عملکرد تحصیلی نام نشریه: مجله فناوری آموزشی دوره: ۸ شماره: ۳ صفحات: ۵۵-۷۰ |
یوسفی حسن. (۱۳۹۹). تأثیر یادگیری الکترونیکی بر عملکرد تحصیلی. *مجله فناوری آموزشی* ۸(۳) ۵۵-۷۰. | یوسفی حسن. ۱۳۹۹. تأثیر یادگیری الکترونیکی بر عملکرد تحصیلی. *مجله فناوری آموزشی*. ۸ ۳ صص ۵۵-۷۰. |
| وبسایت | نویسنده/سازمان: فرهنگستان زبان و ادب فارسی تاریخ: ۱۴۰۲ ۱ آذر عنوان مطلب: واژه‌های مصوب جدید نام وبسایت: وبسایت فرهنگستان آدرس: https://www.persianacademy.ir/words |
فرهنگستان زبان و ادب فارسی. (۱۴۰۲ ۱ آذر). *واژه‌های مصوب جدید*. وبسایت فرهنگستان. https://www.persianacademy.ir/words | فرهنگستان زبان و ادب فارسی. ۱۴۰۲. *واژه‌های مصوب جدید*. [آنلاین]. وبسایت فرهنگستان. تاریخ دسترسی: ۱۰ آذر ۱۴۰۲. موجود در: https://www.persianacademy.ir/words |
| پایان نامه | نویسنده: کریمی احمد سال: ۱۴۰۱ عنوان: بررسی رابطه هوش هیجانی و سازگاری اجتماعی مقطع: پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده/گروه: روانشناسی دانشگاه: دانشگاه شیراز محل: شیراز |
کریمی احمد. (۱۴۰۱). *بررسی رابطه هوش هیجانی و سازگاری اجتماعی* [پایان نامه کارشناسی ارشد گروه روانشناسی]. دانشگاه شیراز شیراز. | کریمی احمد. ۱۴۰۱. *بررسی رابطه هوش هیجانی و سازگاری اجتماعی*. [پایان نامه کارشناسی ارشد گروه روانشناسی]. دانشگاه شیراز شیراز. |
این نمونه‌ها تنها بخش کوچکی از حالت‌های ممکن هستند و برای انواع دیگر منابع (مانند فصل کتاب گزارش همایش مصاحبه استاندارد و غیره) و همچنین برای جزئیات بیشتر (مانند منابع بدون نویسنده منابع بدون تاریخ منابع چند جلدی) باید به دستورالعمل‌های کامل شیوه‌نامه مورد نظر مراجعه کرد. مهم‌ترین نکته رعایت دقیق فرمت و ترتیب عناصر برای هر نوع منبع در شیوه انتخابی است.
فرق بین رفرنس و منبع چیست؟
در ادبیات پژوهشی فارسی واژه‌های “رفرنس” و “منبع” اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شوند و مفهوم یکسانی را منتقل می‌کنند. هر دو به اثری (کتاب مقاله وبسایت و غیره) اشاره دارند که پژوهشگر برای نگارش کار خود از آن استفاده کرده و در متن به آن ارجاع داده است.
منابع فارسی را کجای مقاله قرار دهیم؟
فهرست کامل منابع فارسی (و غیرفارسی) که در متن مقاله به آن‌ها ارجاع داده شده است معمولاً در انتهای مقاله پس از متن اصلی و پیش از هرگونه ضمائم یا پیوست قرار می‌گیرد. عنوان این بخش معمولاً “منابع” یا “فهرست منابع” است.
آیا ترتیب الفبایی در فهرست منابع ضروری است؟
بله در اکثر شیوه‌نامه‌های رایج مانند APA و ISO 690 (شیوه نام-تاریخ) منابع در فهرست پایانی بر اساس نام خانوادگی نویسنده اول به ترتیب الفبایی مرتب می‌شوند. این کار یافتن منبع خاصی را برای خواننده آسان می‌کند.
چگونه به منابع با چندین نویسنده ارجاع دهیم؟
نحوه ارجاع درون متنی و نوشتن در فهرست منابع برای منابع با چندین نویسنده به شیوه‌نامه بستگی دارد. در APA برای دو نویسنده هر دو نام ذکر می‌شود و برای بیش از دو نویسنده از نام نویسنده اول و “و همکاران” استفاده می‌گردد. در فهرست منابع APA نام تمام نویسندگان (تا سقف مشخصی) ذکر می‌شود.
برای منابع بدون تاریخ انتشار چه کنیم؟
اگر تاریخ انتشار منبعی مشخص نباشد در شیوه‌نامه‌های مختلف از عبارت‌های جایگزین استفاده می‌شود. در APA فارسی از عبارت “بی‌تا” (بدون تاریخ) استفاده می‌شود. در شیوه‌نامه‌های انگلیسی‌زبان معادل‌هایی مانند “n.d.” (no date) به کار می‌رود.
نحوه نوشتن نام نویسنده در منابع فارسی چگونه است؟
در شیوه‌نامه‌های رایج مانند APA و ISO 690 در فهرست منابع ابتدا نام خانوادگی نویسنده و سپس نام کوچک او ذکر می‌شود. مثلاً “احمدی علی”. در ارجاعات درون متنی معمولاً تنها نام خانوادگی کفایت می‌کند. رعایت این ترتیب برای مرتب‌سازی الفبایی فهرست منابع ضروری است.
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "نحوه نوشتن منابع فارسی در مقاله" هستید؟ با کلیک بر روی کسب و کار ایرانی, کتاب، ممکن است در این موضوع، مطالب مرتبط دیگری هم وجود داشته باشد. برای کشف آن ها، به دنبال دسته بندی های مرتبط بگردید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "نحوه نوشتن منابع فارسی در مقاله"، کلیک کنید.