نابودی سریع جنگل های حرا در شمال خلیج فارس؛ زنگ خطری برای محیط زیست ساحلی ایران
تحقیقات جدید محققان پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی نشان می دهد که جنگل های حرا یکی از ارزشمندترین اکوسیستم های ساحلی ایران در معرض تهدیدات جدی قرار دارند. عواملی مانند ساخت وسازهای بی ملاحظه تغییرات اقلیمی و فعالیت های انسانی این زیست بوم حساس را با خطر تخریب و نابودی روبرو کرده است. نتایج این مطالعه بر لزوم اتخاذ رویکردهای مدیریتی هوشمندانه و استفاده از فناوری های نوین برای حفظ و احیای جنگل های حرا تأکید می کند چرا که نادیده گرفتن این تهدیدات می تواند عواقب جبران ناپذیری برای محیط زیست کشور در پی داشته باشد.
به گزارش زندگانی پژوهش جدیدی که توسط دکتر کیوان کبیری و دکتر احسان عابدی از اعضای هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی انجام شده و در مجله بین المللی Discover Environment منتشر شده بر روی روند نابودی جنگل حرای منطقه “دیّر” در شمال خلیج فارس تمرکز دارد؛ منطقه ای که در گذشته شاهد تلاش هایی برای احیای جنگل های مانگرو بود اما امروزه با نابودی گسترده پوشش گیاهی مواجه شده است.
دکتر کیوان کبیری در گفت وگو با زندگانی اظهار کرد: جنگل های حرّا از مهم ترین و خاص ترین اکوسیستم های ساحلی جهان در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری بین جزر و مد دریا رشد می کنند و زیستگاهی حیاتی برای تنوع زیستی دریایی ذخیره گاه کربن و سپری در برابر سونامی و طوفان های دریایی محسوب می شوند.
وی ادامه داد: در ایران این جنگل ها که عمدتاً از گونه Avicennia marina تشکیل شده اند در امتداد سواحل جنوبی کشور پراکنده اند و به ویژه در استان بوشهر و تنگه هرمز جایگاهی منحصربه فرد دارند. موقعیت جغرافیایی این جنگل ها آنها را به شمالی ترین محدوده پراکنش مانگروها در جهان تبدیل کرده و از این رو اهمیت حفاظت از آنها دوچندان می شود.
این محقق پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی خاطر نشان کرد: در سال های اخیر بررسی ها نشان می دهد که جنگل های حرا در ایران با تهدیداتی جدی از سوی تغییرات اقلیمی و فعالیت های انسانی مواجه هستند.
از توسعه تا تخریب: مروری بر تحولات جنگل حرا در دیّر
بر اساس نتایج این پژوهش جنگل حرای دیّر که در سال ۲۰۱۱ حدود ۲.۲ هکتار وسعت داشت با اجرای پروژه های احیاء تا سال ۲۰۱۵ به ۳.۲ هکتار افزایش یافت. اما از سال ۲۰۱۸ همزمان با ساخت یک جاده و پل غیراستاندارد در منطقه روند تخریب آغاز شد و تا ژوئن ۲۰۲۲ مساحت این جنگل ها به حدود ۱.۷ هکتار کاهش یافت.
مهم ترین عامل این تخریب انسداد جریان آب شیرین از نواحی بالادستی به دلیل ساخت غیرکارشناسی جاده و پل است زیراکه مانگروها برای بقاء نیازمند تعادل بین آب شور دریا و ورودی آب شیرین هستند. این تعادل سطح شوری خاک و آب را در حد قابل تحمل برای درختان حفظ می کند. اما با انسداد مسیر آب شیرین شوری منطقه افزایش یافته و در نتیجه شرایط زیستی برای حراها دشوارتر شده است.
تصاویر ماهواره ای گوگل ارث در کنار داده های پهپادی و اندازه گیری های میدانی شواهد قوی از گسترش تخریب و آسیب شدید به جنگل ها ارائه می دهند. در بررسی پهپادی انجام شده در مارس ۲۰۲۳ مشخص شد که ۴۴ درصد از پوشش سالم مانگروها آسیب دیده اند. همچنین در اندازه گیری های میدانی نوامبر ۲۰۲۳ سطوح شوری در منطقه دیّر به طور معناداری بالاتر از مناطق مجاور مانند «مل گنزه» و «نایبند» گزارش شده است.
سوءمدیریت؛ خطری جدی برای اکوسیستم های حساس
ساخت جاده و پل بدون درنظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی بار دیگر ضعف برنامه ریزی و نبود هماهنگی بین دستگاه های اجرایی و نهادهای محیط زیستی را نشان می دهد. در منطقه ای که جزء آخرین زیستگاه های قابل بقاء برای حرا در شمال خلیج فارس محسوب می شود ایجاد مانع بر سر راه جریان آب شیرین تبعاتی جبران ناپذیر داشته است. انجام پروژه های توسعه ای در مناطق حساس زیست محیطی در ایران بدون ارزیابی دقیق اثرات زیست محیطی و بدون نظارت بلندمدت منجر به تخریب محیط زیست می شود. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای پیشرو حفاظت از جنگل های مانگرو به عنوان یکی از اولویت های توسعه پایدار تلقی می شود.
ترکیب علم و فناوری برای نجات حراها
این مطالعه با بهره گیری از روش های ترکیبی شامل داده های ماهواره ای نقشه برداری پهپادی و مشاهدات میدانی الگوی نوینی در پایش و تحلیل وضعیت جنگل های مانگرو ارائه داده است. همچنین تحلیل مؤلفه های اصلی (PCA) بر روی داده های زیست محیطی نشان داده است که دمای آب شوری و سطح اکسیژن محلول از عوامل کلیدی مؤثر بر وضعیت اکولوژیکی منطقه هستند.
استفاده از فناوری های نوین می تواند ابزاری قدرتمند برای شناسایی پایش و هشدار زودهنگام نسبت به تهدیدات اکوسیستم های ساحلی باشد؛ اما آنچه در نهایت به حفاظت منجر می شود اراده سیاسی مشارکت جوامع محلی و توجه به ارزیابی های علمی در فرایند تصمیم گیری است.
نتیجه گیری: زنگ خطر برای مدیریت ساحلی
یافته های این پژوهش تأکید می کند که فعالیت های انسانی ناآگاهانه می توانند در کوتاه ترین زمان اکوسیستم هایی با دهه ها قدمت را نابود کنند. در شرایطی که ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود با تغییرات اقلیمی شدیدتر مواجه است هرگونه دستکاری در اکوسیستم های شکننده ای مانند مانگروها می تواند آثار غیرقابل بازگشت در پی داشته باشد.
جنگل حرای دیّر نمونه ای است از آنچه می تواند در دیگر نقاط ساحلی ایران نیز تکرار شود؛ اگر سیاست گذاری ها بر پایه علم محیط زیست محور و آینده نگرانه نباشد. این پژوهش یک بار دیگر نشان داد که حفاظت از محیط زیست نه یک هزینه بلکه ضرورتی حیاتی برای بقاء سرزمین ماست.
مقاله چاپ شده از طریق لینک زیر به صورت رایگان قابل دریافت است: https://link.springer.com/article/10.1007/s44274-025-00207-9
پایان خبر زندگانی
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "نابودی سریع جنگل های حرا در شمال خلیج فارس؛ زنگ خطری برای محیط زیست ساحلی ایران" هستید؟ با کلیک بر روی استان ها، ممکن است در این موضوع، مطالب مرتبط دیگری هم وجود داشته باشد. برای کشف آن ها، به دنبال دسته بندی های مرتبط بگردید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "نابودی سریع جنگل های حرا در شمال خلیج فارس؛ زنگ خطری برای محیط زیست ساحلی ایران"، کلیک کنید.