ماجرای ۲ سال وقفه در طراحی لباس اربعین و یک انتقاد از وزارت فرهنگ

سجاد لطفی در گفت‌وگوی تفصیلی با زندگانی، با تاکید بر اهمیت همیاری و کمک به دولت چهاردهم آنهم بدون نگاه سیاسی و جناحی، گفت: با توجه به اینکه دبیرخانه کارگروه مد و لباس ذیل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تعریف شده است ممکن است در جو سازمانی این وزارتخانه به رویدادزدگی مبتلا شود.

خلق «رویداد» چه زمانی آسیب‌زا می‌شود؟

وی با تاکید بر اینکه خلق «رویداد» به خودی خود اشکالی ندارد، ادامه داد: اما باید از این ابزار فرهنگی به درستی و در زمان مناسب بهره ببریم. متاسفانه در وزارت فرهنگ و ارشاد، فرهنگ‌سازی مساوی با برگزاری رویداد دیده می‌شود و این امر هم تنها متوجه یک دولت خاص نیست و متأسفانه در همه ادوار وجود داشته است، به شکلی که کارشناسان و مدیران هم یکی از علل ناکارآمدی‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در اجرای اهداف و سیاست‌های محوله را ناشی از همین امر می‌دانند.

لطفی با اشاره به اینکه در دولت نهم و دهم و به عبارت بهتر در سال‌های ۸۷ تا ۹۲ کارگروه مد و لباس بیشتر به ماموریت سیاستگذاری و تنظیم‌گری پرداخته است، اظهار کرد: برگزاری ۳۳ جلسه کارگروه ساماندهی مد و لباس با اعضای حقوقی خود یعنی وزارت صمت، آموزش و پرورش، صداوسیما، سازمان برنامه و بودجه و نیز اعضای صنفی بیانگر اهتمام به کلان‌نگری و جایگاه فراوزارتخانه‌ای کارگروه بوده که خروجی‌های آن نیز تدوین و ابلاغ اسناد و دستورالعمل‌های این حوزه مانند نمایشگاه‌های مد و لباس، جشنواره مد و لباس فجر، کارگروه‌های استانی و  … بوده است.

وی افزود: در دولت‌های یازدهم و دوازدهم به غیر از مواردی همچون پرداختن به توسعه سخت‌افزاری کارگروه مانند اختصاص یک ساختمان مجزا به آن، عمده تلاش‌ها به برگزاری رویدادهایی در کنار جشنواره مد و لباس فجر، مانند سوگواره عاشورایی، مد و رسانه، لباس کودک و نوجوان، و … معطوف شده بود. درحالی که بهتر بود در کنار برگزاری رویدادها به توسعه زیرساخت‌های دانشی، پژوهشی و سیاستی نیز توجه می‌شد.

به اعتقاد دبیر سابق کارگروه مد و لباس «رویدادزدگی» دارای نشانه‌هایی از جمله غیرکاربردی بودن، برگزاری رویداد برای رویداد و دلخوش بودن به گردهمایی جمعی از هنرمندان و ایجاد ارتباط کوتاه مدت و محدود زمانی، افق دید کوتاه مدت، مواجهه سطحی با مسائل و معضلات در حوزه طراحی و تولید پوشاک، محدود شدن به حوزه پوشاک و غفلت از حوزه مد و فشن و فهم پیچیدگی‌ها و چندبعدی بودن آن است.

تقلیل جایگاه کارگروه ساماندهی مد و لباس

وی افزود: نتایجی نیز بر این رویکرد مترتب است؛ از جمله این‌که کارگروه از جایگاه سیاستگذاری و بینادستگاهی تبدیل به یک نهاد وزارتخانه‌ای شده و کارگروه کشوری تبدیل به کارگروه مد و لباس ارشاد شده است و مخاطبانش به جای این‌که اهالی زنجیره فشن و پوشاک باشند فقط هنرمندان طراح لباس هستند.

لطفی ادامه داد: از طرفی جلسات کارگروه نیز که کارکرد شناخت دستگاه‌ها و ارتباط آن‌ها با یکدیگر به منظور هماهنگی و هم‌افزایی دارد، روند کاهشی داشته و از سال ۹۲ تا ۱۴۰۰ فقط ۵ جلسه برگزار شده بود و سه سال نیز به صورت متوالی هیچ جلسه‌ای برگزار نشده بود، یعنی در آن سه سال هر یک از دستگاه‌ها بدون هماهنگی و نقشه کلان برای خود کار کرده‌ بودند.

وی با تاکید بر اینکه مد و لباس حوزه‌ای تک‌بخشی نیست و نیاز به هماهنگی و اقدام جمعی دستگاه‌های ذیربط دارد و رویدادها نیز باید با حضور و هماهنگی این دستگاه‌ها برگزار شود تا نتیجه مطلوب حاصل شود، گفت: برای روشن شدن بهتر موضوع باید یک مسأله را با دو رویکرد رویدادزده یا ماموریت‌گرا بررسی کنیم.

آثار فاخری که رنگ بازار را ندیدند…

دبیر سابق کارگروه مد و لباس ادامه داد: برای موضوع طراحی و تولید لباس در ایام محرم و مناسک مذهبی همچون اربعین، در دولت یازدهم و دوازدهم، رویدادی تحت عنوان «سوگواره عاشورایی» در شش سال متوالی برگزار شده است؛ اصل دغدغه قابل احترام بوده و حتماً آثار و پیامدهای مطلوبی نیز داشته است. با ارزیابی این شش دوره و صحبت با برخی شرکت‌کنندگان و برگزیدگان آن، مشخص شد که این رویداد با هدف طراحی لباس کاربردی برگزار نشده است و حتی بعضاً نقض غرض نیز شده است، مثلاً طراحی نام مبارک سالار شهیدان بر روی پایین تنه یک مانتو که نشان دهنده عدم کاربردی بودن برخی از این پوشاک بود.

وی با اشاره به اینکه نگاه غیرکاربردی و صرفا نمایشگاهی به پوشاک سبب می‌شود حوزه نفوذ یک رویداد از سالن محل برگزاری فراتر نرود، تاکید کرد: درواقع صرفا سوگواره‌ای برگزار و نمایشگاهی برپا می‌شد و به برگزیدگان نیز جوایزی اعطا می‌کردند و این رویه برای شش سال بدون خروجی برای بازار و نیاز مردم ادامه داشت چراکه هنرمندان آثاری را تقدیم وزارت فرهنگ می‌کردند که فاخر و ارزشمند بود اما به کار تولیدکننده نمی‌آمد.

لطفی مشکل رویداد «سوگواره عاشورایی» را نداشتن قابلیتِ امتدادِ اجتماعی آثار دانست و اظهار کرد: یعنی عدم اتصال ویترینِ رویداد سوگواره به بازار پوشاک، پیراهن و لباس مشکی و عزا. موضوعی که ممکن است عده‌ای در پاسخ به آن بگویند این مشکل را می‌توان با اتصال طراح و تولیدکننده جبران کرد درحالی که این راهکار ناشی از بینش غلطی است که در اثر تقلیل مسأله رخ می‌دهد. طراح و طرح باید در دل تولید و به عبارت بهتر ویژندها (برندها) باشند تا این دو ویترین یعنی برگزیدگان سوگواره و ویترین بازار به هم متصل شوند و خروجی رویداد به دست مردم برسد.

آغاز رویدادی برای طراحی لباس کاربردی

وی با اشاره به اینکه در دولت سیزدهم با رویکرد مأموریت‌گرایی که داشت، «سوگواره عاشورایی» متوقف شد؛ گفت: سعی شد با تمرکز بر کاربردی بودن پوشاک به شکلی که مثلاً به درد راهپیمایی اربعین در این هوای گرم بخورد این دغدغه را برطرف کنیم بنابراین رویداد «دیدار» را جایگزین کردیم که اگرچه به تمام اهداف خود نرسید اما سعی کردیم در این رویداد پوشاک مردانه با نقش‌های خلاقانه با محتوای مقاومت و عاشورایی سهم معتنابهی داشته باشد و همچنین برای اطفال نیز طراحی‌هایی انجام شود. چندین طرح جدید چادر یا بالاپوش متناسب با راهپیمایی اربعین نیز برای بانوان طراحی شد. بنیاد برکت نیز به کمک آمد و تسهیلاتی را با نقش‌آفرینی بانک قرض الحسنه زندگانی ایران تقبل کرد تا نمونه‌ها به تولید انبوه برسد.

اهدافمان کامل محقق نشد اما نمره قابل قبول گرفتیم!

وی در پاسخ به این سوالی درباره میزان موفقیت رویداد «دیدار» که تنها یک دوره برگزار شده است و مقایسه آن با رویداد «سوگواره عاشورایی» که شش دوره برگزار شده است، توضیح داد: در اینجا قضاوت کمی مشکل است و باید دوره‌های بعدی نیز با منطق حاکم بر «دیدار» یعنی طراحی البسه کاربردی و مورد نیاز جامعه برگزار شود تا بتوان ارزیابی دقیقی داشت. به نظر بنده می‌توان به رویداد «دیدار» برای سال اول آن نمره قابل قبولی داد، اما موفق نشدیم به تمام طرح تحولی برسیم و تنها قسمتی از اهداف پیش رفت. همچنان که در جشنواره دوازدهم فجر هم تمام اهداف محقق نشد اما برای سال اول تحول، گام رو به جلو و موفقی بود.

رویداد «دیدار» چه اصلاحاتی نیاز داشت؟

لطفی با تاکید بر اینکه در رویداد «دیدار» می‌توان گام‌های محکم‌تری برداشت، ادامه داد: باید اتاق طراحی ویژندها و تیم‌های طراحی، مخاطب اصلی این رویداد باشند. در اولین رویداد «دیدار» خواسته ما از مجری تحقق این هدف مهم بود؛ اما با شرایط میدانی که پیش آمد و عدم همکاری برخی انجمن‌ها که تولیدکنندگان و ویژندهای زیادی را می‌توانستند به این رویداد سوق دهند، نتوانست به اهداف خواسته شده برسد.

وی افزود: اگر مجری رویدادهای آینده دیدار بتوانند تولیدکننده‌ها و ویژندها را به این رویداد بکشانند درصد موفقیت‌شان بالاست. اگر امکان ادامه خدمت در کارگروه مهیا بود رویداد «دیدار» را با اصلاحات یاد شده برگزار می‌کردیم. اگر مجری نمی‌توانست شرط برگزاری یعنی دعوت و حضور ویژندهای این حوزه را مهیا کند به سراغ مجری دیگری می‌رفتیم. در انتخاب مجری رویداد «دیدار» مهم برایمان یک موسسه مردمی بود که منطق گفته شده یعنی تولید انبوه، لباس کاربردی و نیاز جامعه را بشناسد و به آن معتقد باشد. ثانیا برخی طراحان و تولیدکنندگان نسبت به برگزار کننده شش دوره قبل رویدادهای عاشورایی نقدهایی نیز داشتند که باعث شد تا تغییر در اجرا داشته باشیم تا از شائبه انحصارگرایی دور شویم.

دو سال وقفه برای ادامه ندادن یک رویدا کم‌ثمر

دبیر سابق کارگروه مد و لباس با اشاره به اینکه رویداد «دیدار» سال ۱۴۰۲ برگزار شد درباره برگزاری رویداد «سوگواره عاشورایی» در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، اظهار کرد: ارزیابی‌ها نشان می‌داد در شرایطی که جامعه و مردمی که در ماه صفر عازم سفر اربعین می‌شوند تشنه ارائه محصولات کاربردی و مفید هستند، برگزاری یک رویداد صرفاً هنری، بی‌فایده‌ است. گاهی انجام ندادن بهتر از هر نوع انجام دادن است. این درنگ باعث شد تا افکار جدید بتوانند عرض اندام کنند و مجبور نباشیم یک رویداد کم‌ثمر را ادامه دهیم.

وی تاکید کرد: البته «سوگواره عاشورایی» هر ساله در برخی رشته‌های هنری از جمله هنرهای تجسمی برگزار می‌شود. کارگروه ساماندهی مد و لباس نیز سال‌های گذشته متأثر از فضای معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، خود را هم‌عرض بقیه ادارات کل می‌دید و در رقابت هم که شده سعی در برگزاری چنین رویدادی داشت؛ غافل از این‌ که جنس لباس، پوشاک و فشن متمایز از سایر آثار هنری است و بیش از آنکه هنری باشد، هویتی است و باید ذیل صنعت و تولید انبوه شکل بگیرد تا اولویت‌های مُدسازی در مورد آن رعایت شود.

آثار رویداد «دیدار» به تولید انبوه رسید؟

لطفی در پاسخ به پرسشی درخصوص به تولید انبوه رسیدن آثاری که در نمایشگاه «دیدار» عرضه شد، بیان کرد: اکنون آماری از این رویداد و خروجی‌های آن ندارم؛ اما تا جایی که خاطرم هست چند طرح مانتو که جدید بود به صورت مشارکتی با تولیدکننده‌های این حوزه تولید شد و چند تا از طراحان تن‌جامه (تی‌شرت) مردانه خود صاحب خط تولید بودند و بهترین محصولات خود را در رویداد دیدار ارائه کردند. ازطرفی با تسهیلاتی که توسط بنیاد برکت تحت عنوان اشتغال‌زایی صورت گرفت برخی از شرکت‌کنندگان دارای خط تولید شدند. 

رویکرد قبلی را مردود می‌دانستیم

وی در پاسخ به این سوال که اساسا چه نیازی به تغییر نام رویداد از «عاشورایی» به «دیدار» وجود داشت آنهم زمانی که هر دو قرار بود با تغییر در برخی سیاست‌گذاری‌ها، یک هدف را دنبال کنند؟ گفت: بنده مرتبط با مسئولیتی که داشتم توضیح می‌دهم؛ در این سه سال برای کارگروه نقشه تحولی داشتیم. ساختار کارگروه از ذیل معاونت امور هنری بیرون آمده بود و رویکردهای صرفاً هنری و نمایشی را هم بر اساس استدلال و هم ارزیابی‌ها و آسیب‌شناسی‌های سنوات قبلی، مردود می‌دانستیم پس چرا باید همان مسیر را ادامه می‌دادیم؟ یکی از لوازم تحول در صورت نیاز، تغییر مفاهیم و ارائه ادبیات جدید است. ما مشکلی با نام نداشتیم همچنان که عنوان جشنواره فجر، شناسه یکپارچه مد و لباس ایران (شیما) و مواردی از این دست را با یک تحول از درون دنبال کردیم؛ اما در مورد برخی رویدادها از جمله عاشورایی که برچسب ناکارآمدی به آن خورده شده بود باید نام تغییر می‌کرد تا به مخاطب این حوزه، یعنی فعالان زنجیره ارزش پوشاک اعلام کنیم که بر اساس این ارزیابی جهت پاسخ به نیاز جامعه به دنبال نسخه نو و کاربردی هستیم.

چرا لباسی برای اعیاد طراحی نمی‌کنیم؟

وی با تاکید بر اینکه رویداد «دیدار» صرفا به مراسم عزا محدود نمی‌شد و رویدادی برای طراحی لباس و مدِ مراسمات آیینی از جمله عزا و شادی بود، تصریح کرد: چرا نباید برای جشن‌های اعیاد شعبانیه و عید غدیر خم و مواردی اینچنین لباس‌هایی طراحی شود؟ ادامه روند رویداد «دیدار» شامل طراحی لباس شادی هم بود و باید باشد، در غیر این صورت جامعه حق دارد دولت و کارگروه مد و لباس را متهم کند که فقط برای لباس‌های عزا بسترسازی می‌کند. باید قبول کنیم که از الگودهی برای شادی جامعه غفلت کرده‌ایم و هر چه زودتر آن را جبران کنیم.

لطفی ادامه داد: ممکن است فعالانی به رویداد دیدار نقد وارد کنند، اما نکته بسیار مهم این است که اگر دیدار را رد کردند، بر اساس نیازهای جامعه و کاربردی بودن لباس، رویداد جدیدی ارائه کنند، نه اینکه به رویداد «عاشورایی» برگردند. بازگشت به راه خطای آزموده شده، محکوم به شکست است.

یک پیشنهاد به دولت چهاردهم

دبیر سابق کارگروه مد و لباس در پایان تاکید کرد: به دولت چهاردهم پیشنهاد می‌کنم از رویدادزدگی در برنامه‌ریزی‌ و اقدام خودداری کنند؛ اگر با رویکرد ماموریت‌گرا با شناخت صحیح موضوع و مسأله به ابزار برگزاری رویداد برسند توفیق بیشتر می‌شود. در مورد طراحی لباس عزاداری و اربعین نیز ادامه رویکرد جدید یعنی طراحی لباس کاربردی با تاکید بر حضور اتاق‌های طراحی ویژندها (برندها) و متناسب با ذائقه نوجوان و جوان امروزی خصوصاً در مورد تن‌پوش آقایان و پرهیز از بازگشت به رویه‌های گذشته مثل برگزاری رویداد صرفا هنری عاشورایی ضروری است.

پایان خبر زندگانی