علت ساخت شهر باستانی درینکویو

شهر باستانی درینکویو، واقع در منطقه شگفت انگیز کاپادوکیا در ترکیه، به عنوان بزرگترین و عمیق ترین شهر زیرزمینی جهان، پرسشی بنیادین را در ذهن هر بازدیدکننده ای ایجاد می کند: چه عوامل و نیازهایی انسان های باستان را به ساخت چنین سازه عظیمی در عمق زمین وادار کرد؟ این شاهکار مهندسی، پناهگاهی برای بقا در دل تاریخ پرآشوب آناتولی بود.

شهر زیرزمینی درینکویو، گواهی بر هوش، خلاقیت و استقامت بی بدیل انسان هایی است که هزاران سال پیش، با دستان خود، دنیایی پنهان در اعماق زمین آفریدند. این شهر باستانی، نه فقط مجموعه ای از تونل ها و اتاق ها، بلکه روایتی زنده از تلاش بشریت برای زندگی و بقا در برابر تهدیدات بی شمار است. گام برداشتن در دالان های آن، مانند سفری به دل تاریخ و تجربه ی زندگی کسانی است که روزگاری در این اعماق نفس می کشیدند و امیدوارانه آینده را می ساختند.

درینکویو در یک نگاه: معرفی موقعیت، ابعاد و کشف

درینکویو، نگین شهرهای زیرزمینی کاپادوکیا، در استان نوشهیر ترکیه جای گرفته است. این منطقه به دلیل زمین شناسی خاص خود، یعنی وجود سنگ های توف آتشفشانی نرم و قابل حفاری، بستری ایده آل برای ساخت چنین سازه هایی فراهم آورده است. این شهر زیرزمینی، با عمق حیرت انگیز ۸۵ متر و ۱۸ طبقه که هشت طبقه آن امروزه برای بازدید عموم باز است، می تواند تا ۲۰,۰۰۰ نفر را به همراه دام و آذوقه برای مدت های طولانی در خود جای دهد. وسعت تقریبی آن تا ۶۰,۰۰۰ متر مربع برآورد شده است که تصوری از مقیاس عظیم این سازه به دست می دهد.

داستان کشف دوباره درینکویو در سال ۱۹۶۳ میلادی خود به همان اندازه شگفت انگیز است که معماری آن. گفته می شود یک روستایی در حین بازسازی خانه اش، به دیواری مخفی برخورد کرده و پس از تخریب آن، راهروی باریکی را کشف می کند که به دنیایی ناشناخته در زیر زمین منتهی می شد. این کشف تصادفی، پرده از راز یکی از بزرگترین پناهگاه های زیرزمینی جهان برداشت و بشریت را با نبوغ فراموش شده ی اجداد خود روبه رو ساخت.

دلایل اصلی و ریشه ای ساخت درینکویو: چرا به زیر زمین رفتند؟

انسان های باستان ساکن درینکویو، با چالش های سهمگینی روبه رو بودند که آن ها را به ساخت چنین پناهگاه عظیم و پیچیده ای در دل زمین سوق داد. این دلایل، ترکیبی از نیازهای دفاعی، محیطی و اجتماعی بودند که در هم آمیخته و ضرورتی انکارناپذیر برای زندگی در زیر زمین ایجاد کردند.

دفاع در برابر حملات و تهاجمات نظامی

شاید مهم ترین و مستندترین دلیل برای ساخت درینکویو، نیاز مبرم به دفاع در برابر حملات بی وقفه مهاجمان بوده است. آناتولی، در طول تاریخ، گذرگاهی استراتژیک برای تمدن ها و امپراتوری های بزرگ بوده و همواره صحنه کشمکش ها و تهاجمات نظامی بوده است. از هیتی ها و فریگی ها گرفته تا آشوری ها، هخامنشیان، سلوکیان، رومیان و بیزانسی ها، هر کدام ردی از خود در این سرزمین باقی گذاشته اند.

یکی از پرتنش ترین دوره ها، قرون ۷ تا ۱۲ میلادی بود که امپراتوری بیزانس درگیر جنگ های طولانی و خونین با خلفای اسلامی بود. حملات مکرر اعراب به کاپادوکیا، به ویژه پس از فتح قسطنطنیه، مسیحیان ساکن منطقه را وادار به یافتن پناهگاه های مطمئن می کرد. شهرهای زیرزمینی مانند درینکویو، مکانی ایده آل برای پنهان شدن از دید دشمن، حفظ جان و اموال، و ادامه زندگی در شرایط محاصره فراهم می آوردند. این شهرها به گونه ای طراحی شده بودند که ورودی هایشان به آسانی استتار می شد و از بالا قابل تشخیص نبودند، که مزیت دفاعی بزرگی به شمار می رفت.

تصور کنید که در دوران پرآشوب آناتولی، ساکنان درینکویو چگونه هر روز با ترس از حملات احتمالی زندگی می کردند و برای بقای خود، به دل سنگی زمین پناه می بردند. این پناهگاه ها نه تنها جان آن ها را حفظ می کرد، بلکه نمادی از اراده ی آن ها برای مقاومت و ادامه زندگی بود.

مقابله با شرایط سخت محیطی و اقلیمی

علاوه بر تهدیدات نظامی، شرایط اقلیمی کاپادوکیا نیز نقش مهمی در ترغیب مردم به زندگی زیرزمینی ایفا کرده است. زمستان های این منطقه بسیار سرد و طاقت فرساست، با بارش برف سنگین و طوفان های شدید. در مقابل، تابستان ها نیز می توانند بسیار گرم باشند. خانه های زیرزمینی، به دلیل بهره گیری از خواص عایق بندی طبیعی زمین، دمای نسبتاً ثابتی را در طول سال فراهم می آوردند. این پناهگاه ها در زمستان گرم تر و در تابستان خنک تر از خانه های سطحی بودند و این ویژگی، آسایش قابل توجهی را برای ساکنان به ارمغان می آورد. اگرچه بلایای طبیعی محدود، دلیل اصلی ساخت نبوده، اما این شهرها می توانستند از ساکنان در برابر برخی شرایط جوی شدید نیز محافظت کنند.

نیاز به زندگی پایدار و خودکفا در شرایط محاصره

درینکویو نه تنها یک پناهگاه موقت، بلکه یک شهر کامل و خودکفا بود که برای ماه ها زندگی در شرایط محاصره طراحی شده بود. این امر مستلزم برنامه ریزی دقیق و نبوغ مهندسی بود تا تمامی نیازهای یک جامعه بزرگ را در زیر زمین تأمین کند:

• تأمین امنیت غذایی: فضاهای وسیعی به عنوان انبار غلات، حبوبات، شراب و روغن طراحی شده بود تا ذخایر کافی برای مدت طولانی نگهداری شود. این انبارها از آفات و فساد نیز تا حدودی در امان بودند.
• نگهداری دام: طبقات اولیه شهر به نگهداری احشام اختصاص داشت. این امر نه تنها امنیت حیوانات را در برابر تهاجمات تضمین می کرد، بلکه منبعی پایدار از شیر، گوشت و پشم برای ساکنان فراهم می آورد. گازهای سمی و بوهای نامطبوع حیوانات نیز از طریق سیستم تهویه به بیرون هدایت می شدند تا به طبقات زندگی نرسند.
• دسترسی به آب: حفر چاه های عمیق تا عمق حدود ۵۵ متر، دسترسی به منابع آب زیرزمینی را فراهم می کرد. این چاه ها به طبقات مختلف متصل بودند و سیستم آبرسانی مطمئنی را در شرایط اضطراری تأمین می کردند.
• حفظ ساختار اجتماعی و فرهنگی: درینکویو امکان ادامه فعالیت های روزمره، آموزش، عبادت و حفظ ساختار اجتماعی را در طولانی مدت فراهم می کرد. فضاهایی برای مدارس، کلیساها، و اجتماعات عمومی وجود داشت که به ساکنان کمک می کرد تا در شرایط سخت، امید و انسجام خود را از دست ندهند.

سازندگان و دوره های توسعه درینکویو: یک تاریخچه چند لایه

تاریخچه ساخت و توسعه درینکویو، به مانند لایه های مختلف این شهر، پیچیده و چندوجهی است. این شهر در طول هزاران سال توسط تمدن های مختلفی ساخته و گسترش یافته است.

ریشه های اولیه و فرضیات

برخی نظریه ها، ریشه های اولیه درینکویو را به هیتی ها، یکی از تمدن های بزرگ آناتولی، در حدود ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح نسبت می دهند. احتمالاً اولین گالری ها و تونل های ساده توسط این مردم حفر شده اند تا پناهگاهی موقت در برابر تهدیدات اولیه فراهم شود. اگرچه شواهد قطعی در این زمینه کمیاب است، اما وجود آثار باستانی مرتبط با هیتی ها در منطقه کاپادوکیا، این فرضیه را تقویت می کند.

توسعه دهندگان بزرگ و نقش اقوام مختلف

توسعه دهندگان اصلی و سازندگان بخش های پیچیده تر درینکویو، احتمالاً فریگی ها بوده اند. این قوم که در قرون ۸ تا ۷ قبل از میلاد در آناتولی به قدرت رسیدند، مهارت های پیشرفته ای در کار با سنگ و معماری داشتند. آن ها بخش های وسیع تر و پیچیده تری به ساختار اولیه افزودند و پایه های شهر زیرزمینی بزرگتری را بنا نهادند. بعدها، در دوره های هلنیستی و رومی نیز این شهر مورد استفاده و توسعه قرار گرفت.

نقش احتمالی ایرانیان باستان (زرتشتیان)

نظریه هایی وجود دارد که درینکویو و برخی دیگر از شهرهای زیرزمینی کاپادوکیا را به ایرانیان باستان، به ویژه زرتشتیان، نسبت می دهند. این نظریات بر اساس برخی نمادهای کشف شده و متون تاریخی است که به حضور ایرانیان در آناتولی، به خصوص در زمان امپراتوری مادها و هخامنشیان، اشاره دارند. گفته می شود که زرتشتیان ممکن است این شهرها را برای پناه گرفتن از تهاجمات و حفظ آیین های مذهبی خود در اعماق زمین ساخته باشند. این نظریه، با توجه به عمق تاریخی و فرهنگی زرتشتیان در منطقه، قابل تأمل است، هرچند که نیاز به تحقیقات باستان شناسی بیشتری برای تأیید قطعی دارد. این ارتباط احتمالی، بُعد جدیدی به تاریخ این شهر زیرزمینی می بخشد و پیوندهای فرهنگی میان تمدن های کهن را نمایان می سازد.

اوج استفاده در دوران بیزانس

اوج استفاده و گسترش نهایی درینکویو به دوران امپراتوری بیزانس، به ویژه در قرون ۷ تا ۱۲ میلادی بازمی گردد. در این دوره، مسیحیان ساکن کاپادوکیا از این شهرها به عنوان پناهگاه های دائمی در برابر حملات مکرر اعراب و دیگر مهاجمان استفاده می کردند. این دوره شاهد اضافه شدن کلیساها، مدارس و فضاهای عمومی بیشتر به شهر بود که نشان دهنده زندگی طولانی مدت و سازمان یافته در این مکان هاست. درینکویو در این زمان به یک مرکز مهم برای حفظ فرهنگ و آیین مسیحیت در منطقه تبدیل شده بود.

نبوغ معماری و مهندسی: چگونه درینکویو این نیازها را برطرف کرد؟

درینکویو نمونه ای بی نظیر از نبوغ و مهارت های مهندسی باستان است. ساکنان آن، بدون ابزار و دانش مدرن، سازه ای آفریدند که حتی امروزه نیز مهندسان را شگفت زده می کند.

طراحی دفاعی پیچیده و استراتژیک

دفاع از درینکویو، با طراحی هوشمندانه خود، تقریباً غیرممکن به نظر می رسید:

• درهای سنگی عظیم: در ورودی هر طبقه و در مسیرهای کلیدی، درهای سنگی دایره ای شکل و بسیار سنگینی نصب شده بود که تنها از داخل قابل حرکت و مسدود کردن تونل ها بودند. این درها می توانستند به سرعت راه نفوذ مهاجمان را ببندند.
• روزنه های دفاعی: سوراخ های کوچک در مرکز این درهای سنگی تعبیه شده بود که به مدافعان اجازه می داد بدون خطر، نیزه یا سلاح های دیگر را به سمت مهاجمان پرتاب کنند. این روزنه ها امکان کنترل اوضاع را در اوج محاصره فراهم می کرد.
• سیستم های هشدار: وجود برج های نگهبانی یا دیدبانی در اطراف ورودی های پنهان، احتمالی است که نشان از یک سیستم هشدار اولیه برای آگاه کردن ساکنان از نزدیک شدن دشمن دارد.

سیستم تهویه هوای پیشرفته

یکی از شگفت انگیزترین جنبه های درینکویو، سیستم تهویه هوای آن است که امکان زندگی ده ها هزار نفر را در عمق زمین فراهم می کرد. بیش از ۱۵,۰۰۰ کانال تهویه، شامل چاه های عمودی و تونل های افقی، در سراسر این شهر زیرزمینی گسترده شده بود. این کانال ها به گونه ای طراحی شده بودند که هوای تازه را به تمام ۱۸ طبقه، حتی به عمیق ترین نقاط، توزیع کنند. مهندسان باستانی، با درک اصول فیزیکی جریان هوا و فشار، سیستمی طبیعی و کارآمد را ایجاد کرده بودند که کیفیت هوا را حتی در زمان محاصره و بسته بودن ورودی ها حفظ می کرد. این شاهکار مهندسی، یکی از دلایل اصلی برای دوام طولانی مدت این شهر در طول تاریخ است.

تأمین آب و مدیریت منابع

دسترسی به آب تازه برای بقا ضروری بود. درینکویو با حفر چاه های عمیق (برخی تا حدود ۵۵ متر)، به منابع آب زیرزمینی دسترسی داشت. این چاه ها به طبقات مختلف شهر متصل می شدند و سیستم آبرسانی مطمئنی را فراهم می کردند. همچنین، مخازن ذخیره آب برای استفاده در مواقع اضطراری وجود داشت تا در صورت قطع دسترسی به چاه ها، ساکنان با کمبود آب مواجه نشوند.

کاربری هوشمندانه فضاها

طراحی درینکویو نشان دهنده یک تفکیک کاربری هوشمندانه بین طبقات است:

1. طبقات بالایی: عمدتاً برای نگهداری دام ها و انبار مواد غذایی. این کار از انتقال بوهای نامطبوع به طبقات پایین تر جلوگیری کرده و در عین حال گرمای بدن حیوانات به گرمایش طبیعی بخش های مسکونی کمک می کرد.
2. طبقات میانی: فضاهای مسکونی، آشپزخانه ها، اتاق های خواب و مناطق عمومی برای زندگی روزمره.
3. طبقات پایینی: اغلب برای اهداف مذهبی و آموزشی، از جمله کلیساها و مدارس.

همچنین، فضاهایی برای دفع زباله طراحی شده بود تا بهداشت در محیط بسته زیر زمین حفظ شود و از انتقال بوهای نامطبوع یا شیوع بیماری جلوگیری گردد. این جزئیات نشان از برنامه ریزی جامع برای زندگی پایدار در این محیط غیرمعمول دارد.

زندگی در اعماق زمین: سازگاری و چالش ها

تصور زندگی در اعماق زمین، بدون نور خورشید و در محیطی بسته، چالش های بی شماری را به همراه داشت. ساکنان درینکویو باید با این شرایط سازگار می شدند و راه هایی برای حفظ روحیه و ادامه زندگی خود پیدا می کردند.

• روشنایی: تنها منبع روشنایی، مشعل ها و چراغ های روغنی بودند که فضایی تاریک و مرموز را ایجاد می کردند. این نور محدود، حسی از ایزوله بودن را تشدید می کرد.
• حفظ روحیه و اجتماع: اهمیت فضاهای عمومی، آموزشی و مذهبی در حفظ روحیه و انسجام اجتماعی ساکنان حیاتی بود. گرد هم آمدن در کلیساها یا مدارس، به آن ها اجازه می داد که احساس تنهایی و انزوا را کاهش دهند و پیوندهای اجتماعی خود را حفظ کنند.
• مدیریت منابع محدود: هر قطره آب و هر لقمه غذا باید با دقت مدیریت می شد. برنامه ریزی دقیق برای استفاده از منابع، مهارتی بود که برای بقا در این شهر زیرزمینی الزامی به شمار می رفت.
• حس انزوا و ترس: زندگی در محیطی بسته و تاریک، قطعاً با چالش های روانی بسیاری همراه بود. ترس از محاصره، جدایی از دنیای بیرون و تاریکی همیشگی، می توانست روحیه انسان ها را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. اما اراده ی آن ها برای بقا، بر این چالش ها غلبه می کرد.

درینکویو امروز: از کشف تا میراث جهانی یونسکو

پس از قرن ها سکوت و فراموشی، درینکویو در سال ۱۹۶۳ دوباره کشف شد و دریچه ای به گذشته ای فراموش شده گشود. کشف اتفاقی این شهر توسط یک روستایی، آغازگر دورانی جدید برای این شاهکار باستانی بود.

پس از بررسی های باستان شناسی، درینکویو در سال ۱۹۶۹ برای بازدید عموم بازگشایی شد و به سرعت به یکی از مقاصد گردشگری مهم کاپادوکیا تبدیل گشت. در سال ۱۹۸۵، این شهر زیرزمینی به دلیل اهمیت تاریخی و فرهنگی بی نظیرش، به همراه دیگر شهرهای زیرزمینی کاپادوکیا، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. امروزه، درینکویو نه تنها یک جاذبه گردشگری، بلکه نمادی از اراده، نبوغ و استقامت انسان در برابر دشواری هاست. هزاران گردشگر از سراسر جهان هر ساله برای قدم گذاشتن در دالان های این شهر و تجربه حس زندگی در اعماق زمین، به این منطقه سفر می کنند.

مقایسه با سایر شهرهای زیرزمینی کاپادوکیا

درینکویو تنها شهر زیرزمینی در کاپادوکیا نیست؛ این منطقه میزبان ده ها شهر زیرزمینی دیگر است که هر کدام ویژگی ها و داستان های خاص خود را دارند. یکی از شناخته شده ترین آن ها، شهر زیرزمینی کایماکلی (Kaymakli) است که تنها ۱۰ دقیقه با درینکویو فاصله دارد. این شهر، با وجود شباهت ها در دلایل ساخت و پیچیدگی های معماری، تفاوت هایی نیز دارد؛ به عنوان مثال، کایماکلی معمولاً طبقات کم عمق تری دارد و ممکن است برای بازدیدکنندگانی که از فضاهای بسته هراس دارند، راحت تر باشد.

جالب توجه است که برخی از این شهرهای زیرزمینی، از جمله درینکویو و کایماکلی، از طریق تونل های زیرزمینی به یکدیگر متصل بوده اند. این تونل ها که طول برخی از آن ها تا ۹ کیلومتر نیز می رسیده، نقش مهمی در استراتژی دفاعی و ارتباطی ساکنان ایفا می کردند و امکان جابه جایی سریع و امن بین شهرها را در مواقع ضروری فراهم می آوردند. این ارتباطات زیرزمینی، نشان دهنده یک شبکه دفاعی و اجتماعی پیشرفته بود که به مردم منطقه کمک می کرد تا در برابر تهدیدات مشترک، متحد و مقاوم بمانند.

ویژگی	درینکویو	کایماکلی	شهرهای دیگر کاپادوکیا (مثال: اوزک)
عمق تقریبی	۸۵ متر	۲۰ متر	متغیر
تعداد طبقات قابل بازدید	۸ طبقه	۴ طبقه	متغیر
ظرفیت اسکان	حدود ۲۰,۰۰۰ نفر	حدود ۳,۵۰۰ نفر	متغیر
تاریخچه	هیتی ها، فریگی ها، ایرانیان (احتمالی)، بیزانسی ها	رومیان، بیزانسی ها	دوره بیزانس و قبل از آن
تونل ارتباطی	دارای تونل ۹ کیلومتری به کایماکلی	دارای تونل ۹ کیلومتری به درینکویو	برخی دارای تونل های ارتباطی
اهمیت	بزرگترین و عمیق ترین	یکی از بزرگترین و شناخته شده ترین	ارائه دهنده تنوع در معماری زیرزمینی

نتیجه گیری

علت ساخت شهر باستانی درینکویو، در هم تنیدگی نیازهای چندوجهی دفاعی، محیطی و اجتماعی است. این شهر، نه تنها پناهگاهی برای جان به در بردن از تهاجمات نظامی بی پایان در طول تاریخ پرآشوب آناتولی بود، بلکه مکانی برای مقابله با زمستان های سرد و تابستان های گرم، و همچنین بستری برای زندگی پایدار و خودکفا در شرایط محاصره به شمار می رفت. نبوغ مهندسی ساکنان باستان در طراحی سیستم های تهویه، آبرسانی، و سازه های دفاعی، به آن ها این امکان را می داد تا برای ماه ها، و حتی سال ها، در اعماق زمین زندگی کنند و از گزند حوادث در امان بمانند.

درینکویو، بیش از یک جاذبه گردشگری، یادآور اراده ی پولادین انسان برای بقا و توانایی او در سازگاری با سخت ترین شرایط است. این شهر زیرزمینی، با معماری پیچیده و داستان های ناگفته اش، همواره مخاطبان را به تفکر درباره ی گذشته و نبوغ بی کران بشری دعوت می کند. بازدید از این میراث بی نظیر، فرصتی است تا هر کسی از نزدیک، عظمت و عمق تاریخ و اراده ی انسان را لمس کند و به اهمیت حفظ این گنجینه برای نسل های آینده پی ببرد.