ایا درمان سکته مغزی قطعی است؟

به گفته دکتر حسین آقامیری “متاسفانه درمان قطعی برای سکته مغزی وجود ندارد” اما درمان های موثر و پیشرفت های قابل توجهی در مدیریت و کاهش عوارض آن حاصل شده است. درمان سکته مغزی عمدتاً بر محدود کردن آسیب مغزی جلوگیری از عوارض ثانویه و توانبخشی برای بازیابی عملکرد از دست رفته تمرکز دارد. با تشخیص سریع و مداخله به موقع بسیاری از افراد می توانند از سکته مغزی جان سالم به در ببرند و کیفیت زندگی قابل قبولی داشته باشند. با این حال بسته به شدت و نوع سکته مغزی ممکن است عوارض دائمی باقی بمانند و نیاز به مراقبت و توانبخشی طولانی مدت وجود داشته باشد.

سکته مغزی : حمله ناگهانی به مغز

سکته مغزی که گاهی به آن “حمله مغزی” نیز گفته می شود یک وضعیت اورژانسی پزشکی است که زمانی رخ می دهد که جریان خون به بخشی از مغز مختل شود. این اختلال در خون رسانی می تواند ناشی از انسداد رگ های خونی (سکته مغزی ایسکمیک) یا پارگی رگ های خونی و خونریزی در مغز (سکته مغزی هموراژیک) باشد. بدون خون رسانی کافی سلول های مغزی به سرعت شروع به مردن می کنند که می تواند منجر به آسیب های دائمی مغزی ناتوانی و حتی مرگ شود.

سکته مغزی یکی از علل اصلی ناتوانی طولانی مدت و دومین علت مرگ و میر در سراسر جهان است. با این حال پیشرفت های چشمگیر در درمان و پیشگیری از سکته مغزی امیدواری های زیادی را برای بهبود نتایج و کاهش بار این بیماری به همراه داشته است. درک علائم عوامل خطر و گزینه های درمانی سکته مغزی برای عموم مردم و همچنین متخصصان پزشکی از اهمیت حیاتی برخوردار است.

انواع سکته مغزی : ایسکمیک و هموراژیک

سکته های مغزی به طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم می شوند : سکته مغزی ایسکمیک و سکته مغزی هموراژیک. شناخت نوع سکته مغزی برای تعیین بهترین روش درمانی بسیار مهم است زیرا رویکردهای درمانی برای هر نوع متفاوت است.

سکته مغزی ایسکمیک : انسداد جریان خون

سکته مغزی ایسکمیک شایع ترین نوع سکته مغزی است و حدود ۸۷ درصد از کل موارد سکته مغزی را تشکیل می دهد. این نوع سکته مغزی زمانی رخ می دهد که یک رگ خونی که خون را به مغز می رساند مسدود شود. این انسداد اغلب ناشی از تشکیل لخته خون در رگ (ترومبوز) یا حرکت لخته خون از قسمت دیگری از بدن به مغز (آمبولی) است.

عوامل مختلفی می توانند منجر به سکته مغزی ایسکمیک شوند از جمله :

• آترواسکلروز : تجمع پلاک های چربی در دیواره رگ های خونی که می تواند منجر به باریک شدن و سخت شدن رگ ها شود.
• فیبریلاسیون دهلیزی : یک نوع ضربان قلب نامنظم که می تواند باعث تشکیل لخته خون در قلب شود و به مغز منتقل شود.
• تنگی شریان کاروتید : باریک شدن شریان های کاروتید در گردن که خون را به مغز می رسانند.

سکته مغزی هموراژیک : خونریزی در مغز

سکته مغزی هموراژیک کمتر شایع است اما اغلب جدی تر و با نرخ مرگ و میر بالاتری همراه است. این نوع سکته مغزی زمانی رخ می دهد که یک رگ خونی در مغز پاره شود و خون به بافت مغز نشت کند. این خونریزی می تواند به سلول های مغزی آسیب برساند و فشار درون جمجمه را افزایش دهد.

دو نوع اصلی سکته مغزی هموراژیک وجود دارد :

• خونریزی داخل مغزی : خونریزی در بافت مغز. این نوع معمولاً ناشی از فشار خون بالا آنوریسم (برآمدگی غیر طبیعی در دیواره رگ خونی) یا ناهنجاری های عروقی است.
• خونریزی زیر عنکبوتیه : خونریزی بین مغز و غشاهای پوشاننده آن (مننژ). این نوع اغلب ناشی از پارگی آنوریسم است.

علائم سکته مغزی : تشخیص سریع کلید درمان موثر

تشخیص سریع علائم سکته مغزی بسیار حیاتی است زیرا درمان های موثر اغلب در ساعات اولیه پس از شروع سکته مغزی بیشترین کارایی را دارند. هرچه درمان زودتر شروع شود احتمال کاهش آسیب مغزی و بهبود نتایج بیشتر می شود.

به خاطر سپردن کلمه “فوری“ (به انگلیسی FAST) می تواند به شما در تشخیص علائم اصلی سکته مغزی کمک کند :

• افتادگی صورت (Face Drooping) : از فرد بخواهید لبخند بزند. آیا یک طرف صورت افتاده است؟
• ضعف بازو (Arm Weakness) : از فرد بخواهید هر دو بازوی خود را بالا ببرد. آیا یک بازو به سمت پایین متمایل می شود؟
• مشکل گفتاری (Speech Difficulty) : از فرد بخواهید یک جمله ساده را تکرار کند. آیا گفتار نامفهوم یا عجیب است؟
• زمان (Time to call emergency) : اگر هر یک از این علائم را مشاهده کردید بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.

علاوه بر علائم “فوری” علائم دیگری نیز وجود دارد که می تواند نشان دهنده سکته مغزی باشد از جمله :

• بی حسی یا ضعف ناگهانی در صورت بازو یا پا به خصوص در یک طرف بدن.
• مشکل ناگهانی در دید در یک یا هر دو چشم.
• سرگیجه ناگهانی از دست دادن تعادل یا هماهنگی.
• سردرد ناگهانی و شدید بدون علت مشخص.
• گیجی یا مشکل در درک مطلب.

توجه به این نکته مهم است که علائم سکته مغزی می تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد و شدت علائم نیز می تواند متغیر باشد. حتی اگر علائم خفیف یا گذرا به نظر برسند باز هم باید جدی گرفته شوند و فوراً به پزشک مراجعه شود. سکته مغزی گذرا (TIA) که گاهی به آن “مینی سکته مغزی” نیز گفته می شود علائمی مشابه سکته مغزی دارد اما علائم به طور معمول در عرض چند دقیقه یا چند ساعت برطرف می شوند. TIA می تواند یک علامت هشدار دهنده برای سکته مغزی کامل در آینده باشد و نباید نادیده گرفته شود.

تشخیص سکته مغزی : اقدامات اولیه و آزمایش های تخصصی

هنگامی که فردی با علائم مشکوک به سکته مغزی به بیمارستان می رسد اقدامات تشخیصی فوری برای تأیید سکته مغزی تعیین نوع آن و ارزیابی میزان آسیب مغزی انجام می شود. تشخیص سریع و دقیق برای تعیین مناسب ترین روش درمانی بسیار مهم است.

معاینه فیزیکی و عصبی

اولین قدم در تشخیص سکته مغزی انجام یک معاینه فیزیکی کامل و معاینه عصبی است. پزشک علائم حیاتی بیمار (فشار خون ضربان قلب تنفس) تاریخچه پزشکی و داروهای مصرفی را بررسی می کند. در معاینه عصبی پزشک موارد زیر را ارزیابی می کند :

• هوشیاری و سطح آگاهی : پاسخ بیمار به محرک ها جهت یابی زمانی و مکانی.
• عملکرد حرکتی : قدرت عضلانی تعادل هماهنگی.
• عملکرد حسی : حس لامسه درد دما موقعیت مفصل.
• عملکرد بینایی و شنوایی : حدت بینایی میدان بینایی حرکات چشم شنوایی.
• گفتار و زبان : توانایی صحبت کردن درک گفتار نام بردن اشیاء تکرار جملات.
• رفلکس ها : پاسخ رفلکس های تاندونی و پوستی.

تصویربرداری مغزی : CT اسکن و MRI

تصویربرداری مغزی نقش حیاتی در تشخیص سکته مغزی و تعیین نوع آن ایفا می کند. دو روش اصلی تصویربرداری مغزی که برای تشخیص سکته مغزی استفاده می شوند عبارتند از :

• توموگرافی کامپیوتری (CT اسکن) : CT اسکن از اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر مقطعی از مغز استفاده می کند. CT اسکن به سرعت خونریزی مغزی (سکته مغزی هموراژیک) را تشخیص می دهد و به همین دلیل اغلب اولین روش تصویربرداری است که در موارد مشکوک به سکته مغزی انجام می شود. CT اسکن همچنین می تواند سکته مغزی ایسکمیک را نشان دهد اما ممکن است در ساعات اولیه سکته مغزی ایسکمیک تغییرات به خوبی قابل مشاهده نباشند.
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) : MRI از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی قوی برای ایجاد تصاویر دقیق تر از مغز استفاده می کند. MRI در تشخیص سکته مغزی ایسکمیک در مراحل اولیه بسیار حساس تر از CT اسکن است و می تواند اطلاعات دقیق تری در مورد میزان و محل آسیب مغزی ارائه دهد. MRI همچنین می تواند به تشخیص سکته مغزی هموراژیک کمک کند و اطلاعات بیشتری در مورد علت خونریزی ارائه دهد.

سایر آزمایش ها

علاوه بر معاینه فیزیکی و تصویربرداری مغزی ممکن است آزمایش های دیگری نیز برای تشخیص سکته مغزی و تعیین علت آن انجام شود از جمله :

• آزمایش خون : برای بررسی سطح قند خون الکترولیت ها عملکرد کلیه و کبد و همچنین عوامل انعقادی خون.
• الکتروکاردیوگرام (ECG) : برای بررسی ریتم قلب و تشخیص فیبریلاسیون دهلیزی.
• سونوگرافی کاروتید : برای بررسی باریک شدن شریان های کاروتید در گردن.
• آنژیوگرافی مغزی : یک روش تصویربرداری تخصصی برای بررسی رگ های خونی مغز.

درمان سکته مغزی : رویکردهای نوین و توانبخشی

درمان سکته مغزی به نوع سکته مغزی (ایسکمیک یا هموراژیک) زمان شروع علائم شدت سکته مغزی و وضعیت کلی سلامت بیمار بستگی دارد. هدف اصلی درمان بازگرداندن جریان خون به مغز در سکته مغزی ایسکمیک و کنترل خونریزی و کاهش فشار مغز در سکته مغزی هموراژیک است.

درمان سکته مغزی ایسکمیک

درمان اصلی سکته مغزی ایسکمیک بازگرداندن سریع جریان خون به ناحیه آسیب دیده مغز است. دو روش اصلی برای دستیابی به این هدف وجود دارد :

• داروهای حل کننده لخته (ترومبولیتیک) : داروی آلتپلاس (tPA) یک داروی ترومبولیتیک است که می تواند برای حل کردن لخته خون و بازگرداندن جریان خون در سکته مغزی ایسکمیک استفاده شود. این دارو باید در عرض ۴.۵ ساعت از شروع علائم سکته مغزی تجویز شود و هرچه زودتر تجویز شود اثربخشی آن بیشتر است. ترومبولیز داخل وریدی یک درمان استاندارد برای سکته مغزی ایسکمیک حاد است و می تواند به طور قابل توجهی نتایج را بهبود بخشد.
• ترومبکتومی مکانیکی : در مواردی که سکته مغزی ایسکمیک ناشی از یک لخته خون بزرگ در یک رگ خونی اصلی مغز باشد ممکن است ترومبکتومی مکانیکی انجام شود. در این روش یک کاتتر از طریق یک رگ خونی (معمولاً در کشاله ران) به رگ خونی مسدود شده در مغز هدایت می شود و لخته خون به صورت مکانیکی برداشته می شود. ترومبکتومی مکانیکی می تواند تا ۲۴ ساعت پس از شروع علائم سکته مغزی در موارد خاص انجام شود و به ویژه در سکته های مغزی بزرگ که به درمان ترومبولیتیک پاسخ نمی دهند موثر است.

علاوه بر این درمان های اصلی درمان های حمایتی دیگری نیز برای سکته مغزی ایسکمیک وجود دارد از جمله :

• داروهای ضد پلاکت و ضد انعقاد خون : داروهایی مانند آسپرین کلوپیدوگرل و وارفارین ممکن است برای جلوگیری از تشکیل لخته خون و کاهش خطر سکته مغزی مجدد تجویز شوند.
• داروهای کنترل فشار خون : کنترل فشار خون بالا برای جلوگیری از آسیب بیشتر به مغز و کاهش خطر سکته مغزی مجدد بسیار مهم است.
• داروهای کنترل قند خون : کنترل قند خون بالا در بیماران دیابتی برای بهبود نتایج سکته مغزی ضروری است.

درمان سکته مغزی هموراژیک

درمان سکته مغزی هموراژیک بر کنترل خونریزی کاهش فشار داخل جمجمه و جلوگیری از عوارض تمرکز دارد. درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد :

• جراحی : در برخی موارد سکته مغزی هموراژیک جراحی ممکن است برای برداشتن خون لخته شده ترمیم رگ خونی پاره شده یا کاهش فشار داخل جمجمه ضروری باشد. نوع جراحی به محل و علت خونریزی بستگی دارد.
• داروها : داروهای مختلفی ممکن است برای کنترل فشار خون کاهش تورم مغز جلوگیری از تشنج و مدیریت درد تجویز شوند.
• درمان های حمایتی : مراقبت های حمایتی مانند مدیریت تنفس مایعات و تغذیه برای بیماران مبتلا به سکته مغزی هموراژیک بسیار مهم است.

توانبخشی پس از سکته مغزی

توانبخشی بخش حیاتی از روند بهبودی پس از سکته مغزی است. هدف از توانبخشی کمک به بیماران برای بازیابی عملکرد از دست رفته و بهبود کیفیت زندگی آنهاست. برنامه توانبخشی برای هر فرد به طور خاص طراحی می شود و ممکن است شامل موارد زیر باشد :

• فیزیوتراپی : برای بهبود قدرت عضلانی تعادل هماهنگی و تحرک.
• کاردرمانی : برای کمک به بیماران در انجام فعالیت های روزمره زندگی مانند لباس پوشیدن غذا خوردن و حمام کردن.
• گفتاردرمانی : برای بهبود مشکلات گفتاری و زبانی مشکلات بلع و مشکلات شناختی.
• روانشناسی : برای کمک به بیماران و خانواده های آنها در مقابله با اثرات عاطفی و روانی سکته مغزی.
• مشاوره اجتماعی : برای کمک به بیماران در دسترسی به منابع و خدمات اجتماعی مورد نیاز.

توانبخشی باید در اسرع وقت پس از سکته مغزی شروع شود و ممکن است برای هفته ها ماه ها یا حتی سال ها ادامه یابد. بهبودی پس از سکته مغزی یک فرآیند تدریجی است و میزان بهبودی در افراد مختلف متفاوت است. با این حال با توانبخشی مداوم و تلاش بسیاری از افراد می توانند بهبود قابل توجهی در عملکرد خود داشته باشند.

پیشگیری از سکته مغزی : تغییر سبک زندگی و مدیریت عوامل خطر

پیشگیری از سکته مغزی بسیار مهم تر از درمان آن است. بسیاری از سکته های مغزی قابل پیشگیری هستند به ویژه با کنترل عوامل خطر و اتخاذ سبک زندگی سالم. عوامل خطر اصلی سکته مغزی عبارتند از :

• فشار خون بالا : فشار خون بالا مهم ترین عامل خطر قابل اصلاح برای سکته مغزی است. کنترل فشار خون از طریق تغییر سبک زندگی و داروها می تواند خطر سکته مغزی را به طور قابل توجهی کاهش دهد.
• کلسترول بالا : کلسترول بالا می تواند منجر به آترواسکلروز و افزایش خطر سکته مغزی شود. کاهش کلسترول از طریق رژیم غذایی ورزش و داروها می تواند مفید باشد.
• دیابت : دیابت خطر سکته مغزی را افزایش می دهد. کنترل قند خون از طریق رژیم غذایی ورزش و داروها برای افراد دیابتی بسیار مهم است.
• سیگار کشیدن : سیگار کشیدن خطر سکته مغزی را به شدت افزایش می دهد. ترک سیگار یکی از موثرترین راه ها برای کاهش خطر سکته مغزی است.
• بیماری قلبی : بیماری های قلبی مانند فیبریلاسیون دهلیزی نارسایی قلبی و بیماری عروق کرونر خطر سکته مغزی را افزایش می دهند. مدیریت و درمان بیماری های قلبی می تواند خطر سکته مغزی را کاهش دهد.
• چاقی و اضافه وزن : چاقی و اضافه وزن با افزایش خطر فشار خون بالا دیابت و کلسترول بالا مرتبط هستند و خطر سکته مغزی را افزایش می دهند. حفظ وزن سالم از طریق رژیم غذایی و ورزش می تواند مفید باشد.
• عدم تحرک بدنی : عدم تحرک بدنی خطر سکته مغزی را افزایش می دهد. ورزش منظم می تواند به کاهش فشار خون کلسترول و وزن کمک کند و خطر سکته مغزی را کاهش دهد.
• سابقه خانوادگی سکته مغزی : اگر سابقه خانوادگی سکته مغزی دارید ممکن است خطر سکته مغزی در شما بیشتر باشد. با این حال با کنترل عوامل خطر قابل اصلاح می توانید خطر خود را کاهش دهید.

راهکارهای خانگی و سبک زندگی سالم برای پیشگیری از سکته مغزی

علاوه بر مدیریت عوامل خطر پزشکی تغییر سبک زندگی و اتخاذ عادات سالم می تواند به پیشگیری از سکته مغزی کمک کند :

• رژیم غذایی سالم : رژیم غذایی سرشار از میوه ها سبزیجات غلات کامل ماهی و لبنیات کم چرب و محدود به چربی های اشباع شده کلسترول و سدیم می تواند به کاهش فشار خون کلسترول و وزن کمک کند. رژیم غذایی مدیترانه ای یک الگوی غذایی سالم است که می تواند خطر سکته مغزی را کاهش دهد.
• ورزش منظم : حداقل ۳۰ دقیقه ورزش متوسط ​​در بیشتر روزهای هفته می تواند به کاهش فشار خون کلسترول وزن و بهبود سلامت قلب و عروق کمک کند. پیاده روی سریع شنا دوچرخه سواری و رقص از جمله ورزش های مناسب هستند.
• ترک سیگار : ترک سیگار مهم ترین اقدام برای کاهش خطر سکته مغزی در افراد سیگاری است.
• مصرف متعادل الکل : اگر الکل مصرف می کنید مصرف آن را به میزان متوسط ​​محدود کنید (حداکثر یک نوشیدنی در روز برای زنان و دو نوشیدنی در روز برای مردان). مصرف زیاد الکل می تواند خطر سکته مغزی را افزایش دهد.
• مدیریت استرس : استرس مزمن می تواند به فشار خون بالا و سایر عوامل خطر سکته مغزی منجر شود. تکنیک های مدیریت استرس مانند یوگا مدیتیشن تنفس عمیق و گذراندن وقت در طبیعت می تواند مفید باشد.
• خواب کافی : خواب کافی و با کیفیت برای سلامت کلی بدن و پیشگیری از سکته مغزی مهم است. سعی کنید هر شب ۷-۸ ساعت بخوابید.

توجه : راهکارهای خانگی و تغییر سبک زندگی می توانند به پیشگیری از سکته مغزی کمک کنند اما جایگزین درمان های پزشکی نیستند. اگر عوامل خطر سکته مغزی دارید حتماً با پزشک خود در مورد بهترین راه های مدیریت آنها و کاهش خطر سکته مغزی مشورت کنید.

نتیجه گیری

سکته مغزی یک بیماری جدی و تهدید کننده زندگی است اما با پیشرفت های پزشکی درمان های موثرتری برای مدیریت و کاهش عوارض آن در دسترس است. تشخیص سریع علائم سکته مغزی و اقدام فوری برای دریافت درمان کلید بهبود نتایج است. در حالی که درمان قطعی برای سکته مغزی وجود ندارد اما درمان های موجود می توانند آسیب مغزی را محدود کنند از عوارض جلوگیری کنند و به بیماران در بازیابی عملکرد از دست رفته کمک کنند.

پیشگیری از سکته مغزی از طریق کنترل عوامل خطر و اتخاذ سبک زندگی سالم بسیار مهم است. با آگاهی از عوامل خطر علائم سکته مغزی و روش های پیشگیری می توانیم گام های مهمی در جهت کاهش بار این بیماری برداریم.

پرسش های متداول

۱. آیا سکته مغزی قابل درمان است؟

درمان قطعی برای سکته مغزی وجود ندارد به این معنی که نمی توان آسیب مغزی ناشی از سکته مغزی را به طور کامل از بین برد. با این حال درمان های موثر و پیشرفت های قابل توجهی در مدیریت و کاهش عوارض سکته مغزی حاصل شده است. درمان های موجود عمدتاً بر محدود کردن آسیب مغزی بیشتر جلوگیری از عوارض ثانویه و توانبخشی برای بازیابی عملکرد از دست رفته تمرکز دارند. با تشخیص سریع و مداخله به موقع بسیاری از افراد می توانند از سکته مغزی جان سالم به در ببرند و کیفیت زندگی قابل قبولی داشته باشند.

۲. اگر علائم سکته مغزی را تجربه کردم چه کار باید بکنم؟

اگر شما یا کسی که می شناسید علائم سکته مغزی مانند افتادگی صورت ضعف بازو مشکل گفتاری یا هر علامت دیگری که در بخش علائم سکته مغزی ذکر شد را تجربه کردید باید بلافاصله با اورژانس (۱۱۵ در ایران) تماس بگیرید. زمان در درمان سکته مغزی بسیار حیاتی است و هرچه درمان زودتر شروع شود احتمال کاهش آسیب مغزی و بهبود نتایج بیشتر می شود.

۳. چگونه می توان از سکته مغزی پیشگیری کرد؟

پیشگیری از سکته مغزی شامل کنترل عوامل خطر و اتخاذ سبک زندگی سالم است. مهم ترین اقدامات پیشگیرانه عبارتند از : کنترل فشار خون بالا کلسترول بالا و دیابت ترک سیگار حفظ وزن سالم ورزش منظم رژیم غذایی سالم و مدیریت استرس. اگر عوامل خطر سکته مغزی دارید حتماً با پزشک خود در مورد بهترین راه های مدیریت آنها و کاهش خطر سکته مغزی مشورت کنید.

توصیه مهم : اطلاعات ارائه شده در این مقاله فقط برای اطلاع رسانی عمومی است و نباید به عنوان جایگزینی برای مشاوره پزشکی حرفه ای در نظر گرفته شود. اگر در مورد سکته مغزی یا هر بیماری پزشکی دیگری سوال یا نگرانی دارید همیشه با پزشک خود یا سایر متخصصان مراقبت های بهداشتی واجد شرایط مشورت کنید. تشخیص و درمان سکته مغزی باید تحت نظر پزشک و با توجه به شرایط فردی بیمار انجام شود.