عبودتیان: جهش تولید نیاز به نهضت مردمی دارد

به گزارش گروه سیاست خبرگزاری علم و فناوری زندگانی؛ حضرت آیت الله خامنه ای رهبر انقلاب اسلامی در پیامی به مناسبت آغاز سال 1403، سال جدید را سال «جهش تولید با مشارکت مردم» نام گذاری کردند: «اگر ما بخواهیم جهش تولید داشته باشیم، بایستی اقتصاد را مردمی کنیم، باید پای مردم را به عرصه ی تولید به نحو محسوسی باز کنیم، موانع حضور مردم را برطرف کنیم. در بخش مردمی ظرفیّتهای بزرگی وجود دارد که … بایستی فعّال بشود، باید از آنها به نفع کشور و به نفع مردم استفاده بشود.» 1403/01/01

به همین مناسبت در گفت وگو با سید احمد عبودتیان، دستیار رییس جمهور در امر مردمی سازی دولت، اهمیت و راهکار های ایفای نقش مردم در تولید کشور را بررسی کرده است که متن آن را در ذیل می خوانید.

 تقریباً همه عناوینی که رهبر انقلاب اسلامی از سال 1387 تا الان برای شعار سال انتخاب کرده اند اقتصادی بوده است و در هشت سال گذشته نیز به صورت خاص بحث تولید را مطرح کرده اند، از نظر شما اهمیت مسیله تولید چیست؟

رهبر انقلاب اسلامی مسیله ی اصلی کشور را مسیله ی اقتصاد می دانند. در ابتدای انقلاب جنگ تحمیلی مسیله اصلی بود، بعد تهاجم فرهنگی و جنگ نرم بود و الان اقتصاد است.

اولاً ایشان تبیین می کنند که جنگ و مسیله ی اصلی ما چیست، در چه میدانی داریم مبارزه می کنیم. ثانیاً اینکه ایشان چرا تولید را انتخاب می کنند، یک نکته ی خیلی مهمی است. نکته اول اینکه تولید بستر حرکت عمومی است. شما در چرخه ی اقتصاد، تولید را دارید، توزیع را دارید، تامین منابع را دارید، صادرات دارید، موارد مختلف دیگری دارید. ولی آن چیزی که عموم مردم می توانند وارد بشوند و قابل فهم برای عموم است، تولید است. چون انتخاب شعار سال توسط رهبر انقلاب درواقع ایجاد یک نهضت و دعوت عمومی است.

شما وقتی دعوت عمومی می کنید، طبیعتاً نمی توانید یک امر تخصصی را مطرح کنید. ایشان به جای اینکه بیایند یک امر تخصصی در یک حوزه ی خاصی را، نشانه گذاری کنند، یک امری که بستر حرکت عمومی باشد را انتخاب کردند؛ هر مرد و زن، هر سن، هر شغل، هر اقتضای تحصیلی، هر اقتضای جغرافیایی با تولید آشناست.

یک بحث تخصصی مثل توزیع، قابلیت انجام توسط عموم ندارد، ولی تولید را همه می فهمند، یک خانم خانه دار می فهمد تولید چیست، یک آدم بازنشسته متوجه می شود، یک نوجوان و دانش آموز هم می فهمد تولید چیست. اینها از شگرد ها و ظرایف هدایت عمومی جامعه است.

نکته ی دوم اینکه یکسری مباحث اقتصاد، مباحث اختلافی است، اما تولید قدر مشترک همه است، کسی روی تولید نمی تواند ایراد بگیرد، اتفاق نظر غالب کارشناسان روی این بحث است.

بحث دیگر رابطه ی مستقیم تولید با مهار تورم، معیشت مردم، تولید ثروت و افزایش اعتبار و قدرت پول ملی است. تمام اینها مولفه هایی است که تولید سرچشمه یا عامل و رکن اصلی آنهاست. مسیله تولید، بازار را از تکانه های بیرونی و خارجی مصون می کند. شما فرض کنید یک سال دیگر، دو سال دیگر، یک جریاناتی بیاید و تحریم شدیدتر بشود، آن چیست که اقتصاد را مصون و بیمه می کند؟ تولید در اقتصاد به منزله ی تقویت بنیه است. این بحث تمدن سازی که رهبر انقلاب خصوصاً در بیانیه گام دوم تبیین فرمودند، پایه ی رسیدن به آن، اقتصاد است. اگر ما در این مسیله بتوانیم سرآمد بشویم و یک اقتصاد مقاومی داشته باشیم، آرام آرام بحث های تمدن سازی ما اوج و شدت می گیرد.

شما دستیار ویژه ی رییس جمهور در بحث مردمی سازی دولت هستید، این بخش در تحقق شعار امسال چه کار هایی می تواند انجام بدهد؟

اول ببینیم این نهاد چگونه شکل گرفت. رهبر انقلاب به طور مشخص از ابتدای دهه ی 90، به جریان خودجوش مردمی و آتش به اختیار اعتباربخشی کردند که اینها پیشران بشوند و بتوانند حرکت عمومی را رقم بزنند. در جریان کمک به مردم حادثه دیده در بلایای طبیعی، در حوزه فرهنگ مثل جشنواره عمار، در حوزه مدافعین حرم و… حرکت مردمی را شاهد بودیم و هستیم؛ بنابراین ظرفیت مردمی هست، آن وقت ما نیاز داریم به یک ستاد تسهیل گر در حاکمیت که دولت است. مردم صف و میدان دارند و دولت ستاد است. دولت باید توان مانع زدایی داشته باشد، تسهیل گری داشته باشد، فهم این مسیله را داشته باشد. راهکار ورود مردم در حوزه ی تصمیم سازی، تصمیم گیری و در حوزه نظارت و اجرا و اقدام را باید به فرمول تبدیل کنیم، مردمی بودن کافی نیست. به خاطر این مسایل بود که رییس جمهور محترم، حجت الاسلام رییسی به فکر تاسیس این نهاد افتادند.

ما دیدیم هر چه جریان های مردمی زیادتر می شوند، جوشش ها زیادتر می شود، بالاخره با دعوتی که رهبر انقلاب در بیانیه داشتند، باید ظرفیت سازی اتفاق بیفتد. شما وقتی می خواهید یک امتی را حرکت بدهید، نیاز به حلقه میانی دارید.

رهبر انقلاب سال 1398 فناوری حرکت عمومی را به مسیله ی حلقه های میانی گره زدند، حلقه های میانی داشت شکل می گرفت و زیاد می شد، اما می خوردند به یک سدی به نام دولت. دولت آمد گفت من این سد را می شکنم، حداقل بنای این را دارم. با یک مختصر ساختاری، شاید چند ده نفری، یک نهادی در ریاست جمهوری ایجاد شد تحت عنوان ستاد «مردمی سازی دولت»، اینها کارشان همین مانع زدایی است. اولاً جریان مردمی بتواند راحت اتصال پیدا کند. ثانیاً آن بدنه ی دولتی هم تقویت بشود به آن پشتیبانی مردمی.

در اینجا نیاز به یک واسطه بود که رسالت ما تقریباً همین است. سال قبل زیرساختی فراهم شد، تقریباً یک سال و نیم پیش اتفاق افتاده است. البته پارسال هم رهبر انقلاب در تبیین شعار سال، بحث مردمی سازی اقتصاد را مبسوط بیان فرمودند ولی خب ما نتوانستیم در این یک سال به آن برسیم. امسال، چون در عنوان شعار هم آمد، بالاخره مفاهمه ی بیشتری در سطح مسیولین ایجاد شد، الحمدلله اقبال شده و ما بحث اصلی مان این است که هم در حوزه های تخصصی، هم در حوزه های عمومی، این فضا را تسهیل گری بیشتری بکنیم، بسترسازی بیشتری بکنیم، این گفتمان را بیشتر بتوانیم جا بیندازیم. چون ما اگر نتوانیم این گفتمان را چه در بین مردم و چه در بین مسیولین ایجاد کنیم، خب شعار محقق نمی شود.
 
جهش تولید با مشارکت مردم آیا به معنی نفی بنگاه های بزرگ اقتصادی یا به معنی دولتی سازی اقتصاد است؟ این مردمی کردن تولید به چه معناست؟

اصلاً و ابداً اینها با هم تناقض ندارند. ببینید ما اصل 44 اقتصاد ایران را سه بخش می دانیم. اقتصاد دولتی که زیرساخت ها و صنایع مادر هستند. اقتصاد خصوصی و بخش خصوصی جایی است که سرمایه دارد. یک کسی که یک شرکت بزرگ دارد، یک تشکیلاتی دارد، این مبتنی به یک ظرفیت و سرمایه ی عظیم است، این هم باید در میدان بیاید. یک بخش هم بخش خرد است، سرمایه اش اندک است ولی نیروی کار است، فکر دارد، خلاقیت دارد. این هم الگو دارد حالا چه با تعاونی چه با غیر تعاونی. البته ظرفیت قانونی اش تعاونی است.

این سه بخش باید متناسب با هم حرکت کنند. افقی که در برنامه ی قبلی دیده شد، که البته نرسیدیم به آن، 25 درصد اقتصاد باید مردمی بشود. تفاوت این دو بخش این است. ما حتماً نیاز به بخش خصوصی داریم. کسانی که سرمایه دارند، ظرفیت دارند و می توانند پای کار بیایند و الان هم شرکت های بزرگ دارند، کارخانجات دارند، تولیدی های بزرگ دارند.

وقتی ما حرف از جهش تولید می زنیم، آن هم در دهه ی 90 که به اذعان آمارها، توقف تولید داریم، رشد تولید محسوسی نداریم، در یک دوره ای رکود داشتیم، وقتی شما به یک رکود رسیدید حالا دیگر با یک امر عادی کار جلو نمی رود. یک کار مضاعفی باید انجام بدهید.

این جهش تولید ممکن نیست مگر با افزایش تعداد کنش گرها. باید توده مردم وارد بشوند. اینکه مثلاً ده درصد، بیست درصد، سی درصد فعال اقتصادی بیایند کار کنند، یک بهبودی اتفاق می افتد ولی ما شاهد جهش نیستیم. رهبر انقلاب برای اینکه ما زودتر بتوانیم به تعبیری این پیچ را رد کنیم، تقاضایشان از ملت این است که باید همه بیایید در میدان که در این صورت جهش تولید اتفاق می افتد.

به عنوان مثال در دوره ی کرونا، مگر کارخانه ی تولید ماسک نداشتیم؟ کارخانه ی تولید محصولات ضدعفونی کننده نداشتیم؟ داشتیم ولی کفایت نمی کرد. وقتی بیماری فراگیر شد مثل الان که اقتصاد فراگیر است، مشکل دارد ایجاد می کند، ضربه می زند به سرمایه ی اجتماعی کشور، اینجا دیگر ما نمی توانیم منتظر باشیم یک کارخانه تولید خودش را مثلاً دو سه برابر کند. باید مسیله را ساده سازی کنیم، اگر نهضت مردمی تولید ماسک و مواد ضدعفونی کننده اتفاق نمی افتاد، قیمت ماسک به زیر هزار تومان نمی رسید. پس اینها یعنی بنگاه های بزرگ اقتصادی و مردمی کردن تولید با هم تناقض ندارند. در دوره ای که ما در فشار اقتصادی هستیم، همین سیاست جواب میدهد، اما زمانی که کشور به یک نقطه ی تعادلی برسد، آن وقت الگوی خاص خودش را دارد.

نقش و جایگاه دولت در نهضت مهمی که می فرمایید چیست؟ چه برنامه هایی باید داشته باشد؟

اولین مطلبی که دولت باید نسبت به آن اهتمام داشته باشد، فهم مسیله است. ریاست جمهوری یک تعریفی کردند که وظیفه ی دولت این است که حضور مردم را در تولید تسهیل کند؛ شاه بیت مسیله همین است. نکته اول فهم صحیح از موضوع و ارایه ی راهکار های ساده و عملی است.

نکته ی دوم گفتمان سازی است. خود دولت باید در بحث گفتمان سازی پیشران باشد، البته با کمک نیرو های نخبه ی مردمی. بحث حمایت از حرکت ها و فعالیت ها که دیگر محدودیت ندارد. دولت هر جوری می تواند از هر حرکتی حمایت کند. یک مسجدی یک کاری را شروع کرده و تسهیلات می خواهد، دولت تسهیلات بدهد. استاندارد را باید ساده بگیریم. در توزیع و توانمندسازی کمک و مشاوره بدهیم. تمام ظرفیت های تخصصی ما در وزارتخانه ها و بخش های اقتصادی کشور، باید به کمک این حرکت مردمی بیاید. بحث مشوق های قانونی، بحث کمک کردن به واردات مواد اولیه ای که نیاز دارند. بعضی از قوانین دست و پاگیری که ما داریم، برخی از مجوز هایی که بی جهت در مقیاس های بزرگ گذاشتیم و یک تولید خانگی نمی تواند آن استاندارد ها اجرا کند.

نکته ی بعد، طراحی فرمول های عملی و قابل فهم عمومی و میدان های حضور برای آحاد مردم است. ببینید همین مثالی که در ماجرای کرونا زدم اگر آن بستر ایجاد نمی شد مردم مجوز و امکان تولید پیدا نمی کردند. یک بحث مهم دیگر، نظارت دولت است. البته همین نظارت را در بخش تولید و توزیع، می تواند از خود مردم کمک بگیرد ولی نمی توانند رها کنند. پس دولت هفت هشت تا نقش کلیدی و جدی در این قضیه دارد.

در زمینه نقش آفرینی مردم در اقتصاد، نمونه های بسیار خوبی داریم. در منطقه ی هیدج در ابهر استان زنجان، نزدیک 20 هزار نفر، آن منطقه را به قطب تولید کفش تبدیل کردند. مردم به صورت فامیلی کارگاه زدند، همسایه، همکار، بازنشسته، همه در این کار وارد شدند. حدود 250 واحد تولیدی شکل گرفته در یک شهرستان و چقدر مهاجرت معکوس اتفاق افتاده است. روزی 15 هزار جفت کفش دارد تولید می شود.

در ممقان آذربایجان شرقی نخودچی تولید می کنند. 1300 کارگاه فعال شده و هر کدام سه چهار کارگر دارد. اکثر کارگاه ها خانوادگی است. صد هزار تن نخودچی دارد تولید می شود، 40 درصد برای بازار داخلی و 60 درصد آن برای صادرات است. باز یکی دیگر از نقش های دولت تسهیل در امر صادرات است که ما در این حوزه ها مسیله داریم. الحمدلله رویکرد دولت هم به این سمت رفته و دارد این مسیله را انجام می دهد.

یک منطقه ای در اصفهان، نان سالم را با آرد کاملی که حالا هم جوانه و هم سبوس است، تولید کردند، 250 کارگاه کوچک طبخ نان و تولید نان درست کردند، هم استان خودشان و هم استان های اطراف را دارند پوشش می دهند. حدود 5 هزار نفر از جمعیت آن منطقه اشتغال پیدا کردند. وقتی 5 هزار نفر در 250 کارگاه با هم چرخه می شوند، این کارگاه نیاز آن کارگاه دیگر را برطرف می کند، مشکل کارگر یکدیگر را برطرف میکنند، مشکل سوخت را حل میکنند، این چرخه شدن خیلی موضوعیت دارد. روزی 300 هزار قرص نان را در منطقه دارند تولید می کنند.

لتگاه در شهرستان بهار استان همدان، 200 واحد جوراب بافی دارد که با همین چرخه است. هشت میلیون جفت جوراب تولید می کنند، 30 درصد جوراب کشور را تامین می کنند. خب حالا شاید بعضی ها بگویند اینها چیز های کم اهمیت است. از اینها شروع می شود و به قطعات صنعتی هم ما می رسیم. ما با همین کار می توانیم مسیله ی تولید خودرو را حل کنیم، در جایی نشان داده شد که چگونه ساخت قطعات خودرو باعث کاهش قیمت خودرو میشود.

ساروج در رزن همدان دارند با همین الگو کوله پشتی تولید می کنند. محمدآباد میامی سمنان تولید پیراهن دارند. در حدود 1300 خانوار مشغولند که خیلی هایش مهاجرت معکوس بوده است، اینها 150 کارگاه  تولیدی پیراهن راه اندازی کردند. یک روستای ناحیه ی بروجرد است، خیارشور تولید می کنند. در کهک قم قطب تولید کاپشن درست شده است. در اردکان، قطب محصولات کنجدی و ارده و اینها درست شده است. شهرک مبل در یکی از مناطق استان گلستان نزدیک آق قلا راه افتاده است.

هسته های شکل گیری بسیاری از این کارگاه ها، مسجدی یا خانوادگی است، این نکته مهمی است. مثلاً جلسه قرآن بوده، سی نفر با هم فکر کردند، یک سرمایه ی اولیه هم گذاشتند، دولت هم تسهیلات داده، یک تولیدی را درست کردند. این همان نگاه نهضتی است، توقع رهبر انقلاب این است که کسی خودش را بی نسبت با تولید نداند. اگر من کار بلدم، به یک نفر دیگر آموزش بدهم. در زمان قدیم می رفتیم در یک مغازه ای شاگردی می کردیم، نجاری یاد می گرفتیم، برق کاری یاد می گرفتیم. الان قوانینی آمده که آن نوجوان را شما به راحتی نمی توانید به کار بگیرید. خب این قوانین کار دولت است، باید تجدیدنظر کند، اینها مانع توانمندسازی است. یک کارگاهی تولید مواد غذایی ایجاد کرده، اما توقع داریم استانداردش را آن مجموعه ی غذا و دارو تعیین کند، در صورتی که بقیه شان صنف دارند، مثلاً یک رستوران صنف کباب پز دارد، نظارت می کند. ولی ما آنجایی که تولید خانگی بخواهد اتفاق بیفتد، ارجاعش می دهیم به سازمان غذا و دارو. اینها آن ظریف کاری هایی است که دولت باید در آن نقش آفرینی کند.

تقریباً در این یک سال و نیمی که دارید فعالیت می کنید مهم ترین مانع مردمی سازی را چه می دانید؟

اولین مانع، مقررات دست و پاگیر و زاید و در رتبه بعد بحث فهم بدنه ی کارشناسی دولت است. ما در رده ی اصلی الحمدلله مشکل نداریم ولی باید در لایه های مختلف این مسیله فهم بشود. خب حالا تلاش هایی شده و پیشران این گفتمان سازی هم رهبر انقلاب هستند.

یک حلقه ی مفقوده هم داریم، در یک سری از حوزه ها حلقه ی میانی نداریم. یک مثال خیلی ساده عرض میکنم. الان همه ی ما دلمان می خواهد برای غزه یک کاری بکنیم ولی نمی دانیم، راه نداریم. براساس عاطفه ی انسانی و ایمانی می خواهیم یک کاری بکنیم، ولی نمی توانیم. یک گروه خیریه ای دیدم با بومی های منطقه ارتباط گرفته، دارد پول جمع می کند، کار اطعام و طبخ را تحت عنوان تکیه ها انجام بدهند.

در منطقه ی دشت شاهی در بلوچستان، قبل از ایّام سال جدید آب گرفتگی و سیل اتفاق افتاد. مردم دوست داشتند برای هم وطن هایشان یک کاری بکنند. گروه های جهادی و گروه های مردمی رفتند مسیله را پیدا کردند. گفتند راه حل مشکل مثلاً این روستا این است که پل بازسازی بشود. در منطقه ی دیگر مثلاً دام مردم از دست رفته، باید در این قسمت کمک بشود. گروه هایی که می روند، تمرکز می کنند، مسیله را می شناسند، راهکار برایش پیدا می کنند و نه اینکه خودشان انجام بدهند، می آیند با مردم حرف می زنند با رسانه های کوچک خودشان و به مردم توضیح می دهند اگر می خواهید مثلاً در این منطقه در بلوچستان این مشکل حل شود، مردم کمک کنید یا اینجا نیروی اجرایی می خواهیم یا اینجا امکانات می خواهیم. ما الحمدلله در فرهنگ اجتماعی حلقه ی میانی زیاد داریم، باید حلقه های میانی بر روی اقتصاد تمرکز کند و بگوید برای تولید این اتفاقات باید بیفتد، این آموزش ها، این مطالبه گری ها اتفاق بیفتد؛ بنابراین این حلقه های میانی یک بحث جدی است و از الزامات این حرکت است.

ما یک فراخوانی داریم با عنوان «ایده های مردم برای تحقق مشارکت در جهش تولید»؛ اگر شما بخواهید خودتان در این فراخوان شرکت کنید، چه پیشنهادی را مطرح میکنید؟

ببینید حالا ایده ی خاصش یک بحث است. آن چیزی که در این ایده ها مطلوب است دو چیز مهم است. اول اینکه ایده هایی موثر است که قابلیت فراگیری داشته باشد. دوم اینکه آسان سازی شده باشد. هرگونه پیچیدگی، هرگونه تخصص گرایی در حرکت نهضتی مضر است. ما یک وقت مثلاً یک مسیله ی خاص را روی میز می گذاریم، مثلاً بحث اقتصاد دریا، یک عده ای نخبگان می آیند و نظر میدهند، این باید باشد و مسیله ای نداریم.

امسال ما سه تمرکز کاری برای خودمان دیدیم. یکی مسیله ی حوزه ی امنیت غذایی است که تقریباً عامه ی مردم همه این را می فهمند. ظرفیتش هم هست. فرماندار طبس به من می گفت که ما استخراج کردیم که روزانه چقدر مصرف تخم مرغ داریم، چقدر مصرف مرغ داریم. گفتیم ما اگر یک روز دور منطقه طبس بسته شود، چه کار باید بکنیم؟ آمدیم گفتیم این قدر مرغ می خواهیم، این قدر تخم مرغ می خواهیم. اگر ما بتوانیم در ده قلم اساسی سفره ی مردم، همین اتفاق را استانی ببینیم، یعنی شما حساب کنید چه امنیتی در بحث غذا ایجاد می شود.

نکته ی دوم که یک مقداری به واسطه ی که در بنیاد خاتم بودیم و تجربه اش را داریم، بحث اقتصاد فرهنگ است. یک قلمش نوشت افزار است که رهبر انقلاب خیلی عنایت دارند. البته به اسباب بازی و به پوشاک و اینها هم می رسد همین مسیله جریان اقتصاد فرهنگ.

بحث سوم هم که الان کسری کشور است و الحمدلله سازوکار هایی در دولت برایش ایجاد شده، تولید انرژی است. این انرژی خورشیدی که الان هم با فضا و جغرافیای کشور هماهنگ است، هم بخش عمده ای از نیازمند ها و مددجو ها آمدند، هم وزارت نیرو ابتکارش را دارد و پای کار آمده، یک تسهیلاتی هم برای این کار تعریف شده است. این دو سه حوزه را در ذهنمان قبل از سال بود که کلید بزنیم.